basit makineler

KALDIRAÇLAR

Sabit bir nokta etrafında dönebilen basit makineye kaldıraç denir.

*Kaldıraca bizim uyguladığımız kuvvete giriş kuvveti denir.

*Yük tarafındaki kuvvete çıkış kuvveti denir.

*Kuvvetin desteğe olan uzaklığına kuvvet kolu denir.

*Yükün desteğe olan uzaklığına yük kolu denir.

***kuvvet.kuvvet kolu=yük.yük kolu ile hesaplanır.

Kuvvet kazancı=P/F  ya da   kuvvet kazancı=kuvvet kolu/yük kolu ile de hesaplanır.

Üç tip kaldıraç bulunur.

I.TİP KALDIRAÇ

Desteğin uygulanan kuvvet ile yük arasında bulunan kaldıraç çeşididir.

örnekler:

* pense                                        *makas                               * kayık küreği

*kerpeten                                    *terazi                                *keser

*tatravelli                                   *tırnak makası

kuvvet.kuvvet kolu=yük.yük kolu  ile hesaplanır.

NOT:

Kuvvet kolu>yük kolu ise     kuvvetten kazanç olur.

 Kuvvet kolu=yük kolu ise    kuvvetten kazanç veya kayıp olmaz

Kuvvet kolu<yük kolu ise    kuvvetten kayıp olur

                               II.TİP KALDIRAÇ



Yükün destek ve kuvvet arasında olan kaldıraç çeşididir.

kuvvet.kuvvet kolu=yük.yük kolu  ile hesaplanır.

not: 

*Bu kaldıraç çeşidinde daima kuvvetten kazanç yoldan kayıp vardır.

*kuvvet<yük olur.

Örnek :

* el arabası                                       *   fındık ve ceviz kıracağı

*gazoz açacağı                                 *menteşeli kapı ve pencereler.

                                  III.TİP KALDIRAÇ

Kuvvetin yük ve destek arasında olan kaldıraç çeşididir.

Örnek:

*cımbız                                *zımba                               * kürek

*maşa                                  *gelgeç                              *olta 

*tenis raketi     

Not:

 *Kuvvet ortada olan kaldıraç çeşidinde daima kuvvetten kayıp yoldan kazanç vardır.     

*kuvvet >yükten   olur.   

ÇIKRIK

Dönme yönleri aynı eş merkezli silindirlerden oluşan basit makineye çıkrık denir.Genellikle yük içerdeki küçük yarı çaplı silindire kuvvet ise dışarıdaki çevrilen kola uygulanır.

*Çıkrıkta kuvvetten kazanç yoldan ise kayıp bulunur.

*anahtar-tornavida-el mikseri-kuyu çıkrığı-kahve değirmeni çıkrığa örnektir.

DİŞLİLER ve KASNAKLAR

Bir çember etrafına eşit aralıklarla dişler buluna basit makineye dişli denir.

*Kuvvetin hareket yönünü değiştirebilirler.

*Cisimlerin dönme hızlarını değiştirebilirler.

*Kuvveti aktarma amaçlı kullanılabilirler.

*Hareketi aktarma amaçlı kullanılabilirler.

 Eş merkezli dişliler

Merkezleri birbirine perçinlenmiş dişlilere eş merkezli dişliler denir.

* Dönme yönü aynıdır.

*Dişlilerin tur sayıları daima aynıdır.

Düz Bağlı Dişliler

Bir zincir ya da bir ip ile birbirine bağlanmış dişlilere denir.Bir dişlinin hareketi diğer dişliye aktarılmış olunur.

* Dişlilerin dönme yönü daima  aynıdır.

* tur sayısı ya da yarı çap 

n1 x r1=n2 x r2 formülü ile bulunur

n1: 1.dişlinin dönme sayısı

r1: 1. dişlinin tur sayısı

n2: 2. dişlinin dönme sayısı

                                                                                    r2: 2. dişlinin yarı çapı

Çapraz Bağlı Dişliler

* Dönme yönleri zıttır.

* tur sayısı ya da yarı çap 

n1 x r1=n2 x r2 formülü ile bulunur

n1: 1.dişlinin dönme sayısı

r1: 1. dişlinin tur sayısı

n2: 2. dişlinin dönme sayısı

                                                                                    r2: 2. dişlinin yarı çapı

Not: Yarı çapı birbirinden farklı olan dişlilerden yarı çapı küçük olan dişlinin tur sayısı ve dönme hızı yarı çapı büyük olandan fazladır.

makaralar

BASİT MAKİNELER

Günlük hayatta işimizi kolaylaştıran kuvvetin yönünü ve doğrultusunu değiştiren bir kaç parçadan oluşan araçlara basit makine denir.

*Hiç bir basit makineden işten ve enerjiden kazanç yoktur.

*Basit makineden kuvvetten kazanç var ise yoldan kayıp olur.

*Basit makineden yoldan kazanç var ise kuvvetten kayıp olur.

MAKARALAR

SABİT MAKARA

sabit makara

Bir yere sabitlenmiş kendi ekseni etrafında dönebilen makaralara sabit makara denir.

*Kuvvet(F)=Yük(P) tür.

*Kuvvet aşağı yönlü,yük yukarı yönlüdür.(kuvvetin yönünü  değiştirir.)

*Kuvvetten ve yoldan kayıp veya kazanç yoktur.

*İşten ve enerjiden kazanç yoktur.

*Yükü yerden  1 metre kaldıra bilmek için ipi 1 metre çekmek gerekir.


Kuvvet kazancı=P/F ile bulunur.







HAREKETLİ MAKARA

Hareketli makara

Yük ile beraber hareket eden makaralara hareketli makara denir.

*Kuvvet yükün yarısı kadardır.F=P/2

*Kuvvet ile yük aynı yönlüdür.

*Kuvvet yükten küçük olduğundan kuvvetten kazanç bulunur.

*Yükü 1m kaldıra bilmek için ipi 2 metre çekmek gerekir bu da yoldan kayıp olduğunu gösterir.

*Kuvvetten kazanç yoldan kayıp olur.

*işten ve enerjiden kazanç yoktur.



Kuvvet kazancı=P/F ile bulunur.




PALANGALAR

   Sabit ve hareketli makaraların aynı bir üzerine bağlanmasına palanga denir.

*Tüm palangalar da en az bir hareketli makara bulunduğundan daima kuvvetten kazanç yoldan kayıp olur.

**Kuvvet kazancı=P/F ile bulunur

örnek olarak  çıkan sonuç 4/1 ise yükü 1 metre kaldırmak için ipi 4 metre çekmek gerekir.

Vinçlerde ve hurdalıklarda ağır kaldırmada kullanılır.








palangada kuvvetin yönü aşağı ise:

   ''F=P/ makara sayısı''  ile bulunur.



   yanda ki palangada yük 120N ise


   F=120/3

  F=40 N olur.
     





palangada kuvvetin yönü yukarı ise:

   ''F=P/ (makara sayısı +1)''  ile bulunur.


     yanda ki palangada yük 120N ise


   F=120/(4+1)

  F=24  N olur.

0

NOT: Makara sayısı eşit olan palangalardan kuvvet yukarı olanda daha fazla kuvvetten kazanç bulunur ve kuvvet değeri kuvvet yukarı yönlüden daha küçüktür.

ısınma ve soğuma grafikleri

ISINMA ve SOĞUMA GRAFİKLERİ

Isınma grafiği

Dış ortamdan ısı alan maddelerde sıcaklık artışı görülür ve hal değişimine neden olur.

I aralık: 

* Maddenin sıcaklığı artmaktadır.(-10C-0C)

*Madde katı haldedir.

*Hal değişimi görülmez.

*Madde dışarıdan ısı almıştır.

II aralık :

*maddenin sıcaklığı 0  C sabit kalmıştır yani sıcaklık artışı görülmemiştir.

*Madde katı-sıvı haldedir.

*Haldeğişimi görülür.

* Alttaki ilk yatay çizgi bu grafikte erime(donma ) noktasını verir.

*madde dışarıdan ısı almaya devam etmektedir.

III aralık:

* Maddenin sıcaklığı artmaktadır.(0 C-100 C)

*Madde sıvı haldedir

*Hal değişimi görülmez.

*Madde dışarıdan ısı almıştır.

IV aralık:

*maddenin sıcaklığı 100C sabit kalmıştır yani sıcaklık artışı görülmemiştir.

*Madde sıvı-gaz haldedir.

*Haldeğişimi görülür.

* Üsteki yatay çizgi bu grafikte kaynama noktasını verir.

*madde dışarıdan ısı almaya devam etmektedir.

V aralık:

* Maddenin sıcaklığı artmaktadır.(100 C --)

*Madde gaz haldedir.

*Hal değişimi görülmez.

*Madde dışarıdan ısı almıştır.

Soru:                                                                    

Sıvı bir maddeye ait sıcaklık zaman grafiği verilmiştir. Buna göre aşağıdaki bilgilerden kaç tanesi doğrudur?

I-)  I aralıkta madde sıvı haldedir.

II-) Erime noktası 18 C dir.

III-) III aralıkta madde sıvı haldedir.

IV-) Bu madde I-III aralıklarda dışarıdan ısı alır iken II aralıkta ısı alışı durmuştur.

V-) Bu madde I-III aralıklarda sıcaklık artışı olur iken II aralıkta sıcaklık artışı olmamıştır.

Çözüm:

grafik sıvı bir maddeye ait olduğundan  I aralıkta sıvı II aralıkta sıvı -gaz III aralıkta gaz halindedir.

II aralıkta sıvının kaynama noktası 18 C dir.bu sıvı madde tüm aralıklarda ısı almaya devam etmiştir.

sonuç: I-V maddeler doğru geri II-III-IV maddeleri yanlış açıklamadır. 

Soğuma grafiği:

I aralık:

*Madde ısı kaybetmektedir.

*Sıcaklık azalmaktadır.(120-100)

*Madde gaz halindedir.

*Hal değişimi görülmez.

II aralık:

* Sıcaklık değişimi görülmez.

*Madde ısı kaybetmeye devam etmektedir.

*Madde gaz-sıvı haldedir.

*Hal değişimi görülür.

*100 C yoğuşma sıcaklığıdır.

III aralık:

*Madde ısı kaybetmektedir.

*Sıcaklık azalmaktadır.(100-0)

*Madde sıvı halindedir.

*Hal değişimi görülmez.

IV aralık:

* Sıcaklık değişimi görülmez.

*Madde ısı kaybetmeye devam etmektedir.

*Madde sıvı-katı haldedir.

*Hal değişimi görülür.

*0 C donma sıcaklığıdır.

V aralık:

*Madde ısı kaybetmektedir.

*Sıcaklık azalmaktadır.(0-10)

*Madde katı halindedir.

*Hal değişimi görülmez.

Örnek:

Yukarıdaki grafik ısı kaybeden bir gaza aittir. Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur?

I-) Madde dış ortama ısı vermektedir.

II-) Kaynama noktası 7 C tur.

III-) I-III aralıklarda madde sıcaklığı artmaktadır.

IV-) II aralıkta madde gaz-sıvı haldedir.

V-) I aralıkta madde gaz halindedir.

Çözüm:

*soğuma grafiği olduğundan dolayı dış ortama ısı verir. 

*gaz maddeolduğundan ilk yatay çizgi kaynama noktasıdır.

*soğuma grafiği olduğundan dolayı sıcaklık artışı görülmez.

*kaynama sıcaklığında madde gaz- sıvı haldedir.

Sonuç:

I-II-IV-V doğrudur.

Soru:

Maddeler	Erime noktası C	Kaynama noktası C
K	-22	92
L	7	70
M	10	110
N	-5	60

Yukarıda erime ve kaynama noktaları verilen K,L,M ve N maddeleri için aşağıdaki soruları cevaplayınız?

A-) 5 C maddeler hangi haldedir?

K: Sıvı      L:Katı      M:Katı      N:Sıvı  haldedirler.

B-) 66 C maddeler hangi haldedir?

K:sıvı        L:sıvı      M: sıvı     N:gaz   haldedirler.

C-) hem 20 C hemde 88 C maddeler sıvı haldedir.

K ve M maddeleri her iki sıcaklıkta da sıvı haldedirler.

*****not*****

*Bir madde için verilen sıcaklık erime ve kaynama noktaları arasında ise madde daima sıvı haldedir.

* Verilen sıcaklık erime sıcaklığından küçük ise daima katı haldedir.

*Verilen sıcaklık kaynama sıcaklığından büyük ise daima gaz haldedir.

ISI - KÜTLE ve SICAKLIK KÜTLE ARASINDAKİ İLİŞKİ

ISI - KÜTLE ve SICAKLIK- KÜTLE

 ARASINDAKİ İLİŞKİ

Isı -Kütle Arasındaki İlişki:

Kütleleri farklı aynı cins sıvılardan kütlesi fazla olanın sahip olduğu ısı enerjisi daha fazladır.Madde taneciklerinin sahip olduğu toplam hareket enerjisine ısı denir.Isı maddenin kütlesine bağlı olduğundan tanecik sayısı fazla olanın sahip olduğu enerji daha fazladır.

Yukarıdaki 100 ml ve 200 ml su bulunan kapların ilk sıcaklıkları aynı özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığın da L kabını daha uzun süre ısıtmak gerekir. K ve L kaplarının 100 C ulaşma süreleri farklıdır. L kabının ısıtılma süresi çok olduğundan sahip olduğu enerji daha fazladır.

*** L kabı K kabından daha fazla buz eritir.

Sıcaklık Kütle Arasındaki ilişki:

Kütleleri farklı olan aynı cins iki sıvıya özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtıldığında kütlesi az olanın son sıcaklığı daha yüksek olur.

Eşit miktarda ısı verildiği hâlde kütlesi az olan suyun sıcaklığı daha çok artmıştır. Bunun nedeni, kütlesi az olan suyun tanecik sayısının az olması ve molekül başına düşen enerji miktarının daha fazla olmasıdır.

Bağımsız değişken: Sıvının  miktarı

Bağımlı değişken: sıvının son sıcaklığı

Kontrollü değişken: ısıtıcının gücü ve ısıtılma süresi

7. SINIF KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ

7. SINIF KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ

Daha önce karışımları homojen ve heterojen karışım olarak ayırmıştık şimdi bunları nasıl ayıracağımızı öğrenelim.

1. Eleme yöntemi : Farklı büyüklükteki heterojen katı tanecikleri ayırmada yöntemidir.

*Çakıl ve kumu ayırmada

*Un ve kepek

*ince kum - kalın kum

*kömür ve kömür tozu

*Ya da baklagil ve meyveleri büyük - küçük olarak ayırma  eleme yöntemine örnektir.

2. Süzme Yöntemi: Katı tanecikler ile karışmış sıvıları ayırmada kullanılan yöntemdir.Süzme yöntemi katı-sıvı heterojen karışımları ayırmada kullanılır.

*Çay ile çay demini ayırma

*makarna  ve su

* kumlu su

***süzme işlemi için süzgeç veya süzgeç kağıdı kullanılabilinir.

3. Mıknatıs yöntemi: Demir gibi mıknatısın çektiği karışımları ayırmada kullanılan yöntemdir.

*Demir tozu - şeker

* demir tozu -pirinç

*demir tozu- kükürt tozunu ayırma yöntemlerini ayırma mıknatısla ayırmaya örnektir.

4. Buharlaştırma Yöntemi: Homojen halindeki katı -sıvı çözümleri ayırmada kullanılan bir yöntemdir.Bu yöntemle çözücü olan olan su buharlaşır kapta geriye çözünen katı halde kalır.

* Tuzlu su

*süt tozu ile hazırlanan süt

* salça, reçel, pestil, pekmez hazırlamada buharlaştırma yöntemi kullanılır.

5.Damıtma Yöntemi: Homojen halindeki sıvı -sıvı karışımları kaynama noktalarından yararlanılarak ayrılırlar.Isıtılan sıvı -sıvı karışımlardan önce kaynama noktası küçük olan buharlaşır ve gaz hali sıvı hale getirilerek  karışımlar birbirinden ayrılmış olur.

* Alkol ve su karışımı

* Kolonya 

*petrolden ;benzin, mazot,gaz yağı,  fuel oil, makine yağları ve asfalt elde edilmesi damıtmaya örnektir.

6. Yoğunluk farkı ile ayırma yöntemi : Birbiriyle karışmış olan tanecikler yüzdürme  yada yoğunluğu birbirinden farklı sıvıları ayırma hunusini kullanarak ayırabiliriz. 

*Samanla karışmış buğday

* sapla karışmış mercimek

* toprakla karışmış ıspanak 

*su -yağ

*saman -buğday

*mercimek - talaş

çözünme hızına etki eden faktörler

Çözünme hızına etki eden faktörler

1. Çözünme hızına sıcaklığın etkisi:

Çay içerken dikkat etmişizdir çayımız sıcak iken şekerin çay içerisinde daha kolay çözündüğünü görmüşüzdür.

* Sıcaklık artıkça çözünme hızı artar.

*Sıcaklık azaldıkca çözünme hızı azalır.

Sıcaklıkları farklı miktarı aynı olan çözücün içine şeker karıştırıldığında sıcaklığı çok olan çözücünün daha fazla şeker çözdüğü görülür.

bağımsız değişken : çözücünün sıcaklığı

bağımlı değişken : çözünme hızı (çözünen şeker mikrarı)

kontrol edilen değişken: çözücünün miktarı

yukarıdaki sıcaklıkları farklı sıvılardan sıcaklığı çok olanın (50) şekeri çözme hızı  sıcaklığı az olandan (20) fazladır.

2. Çözünme hızına temas yüzeyinin etkisi:

Çözücü içinde çözünen maddenin yüzey alanı ne kadar küçük ise çözünme hızı o kadar çoktur.

Günlük hayatta hepimiz denemişizdir çayın içine atılan kesme şeker toz şekere göre daha geç çözünür.

bağımsız değişken: temas yüzeyi

bağımlı değişken: çözünme hızı

kontrollü değişken: sıvının sıcaklık

3. Çözünme hızına karıştırmanın etkisi:

Sıcaklıkları ve madde miktarları aynı olan çözeltilere konulan çözünen maddeyi karıştırma hızı artıkça çözünme hızı artar.

bağımsız değişken: karıştırma hızı

bağımlı değişken: çözünme hızı

kontrollü değişken: madde miktarı ve sıvının sıcaklığı