CANLILARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

•Canlıların kendilerine benzer canlılar oluşturmasına üreme denir. Bu olay sayesinde canlılar nesillerini devam ettirir.

•Eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşit üreme vardır.

* İki farklı ataya ait dişi ve erkek üreme hücrelerinin dişinin vücudunda birleşmesi sonucu yeni bireylerin oluşmasına eşeyli üreme denir. İnsanlarda eşeyli üreme görülür.

•İnsanda üremeyi biri anneden, diğeri babadan gelen üreme hücreleri sağlar. Dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine sperm denir. 

Dişilerde Üreme Organları

Yumurtalık: Yumurta üretir.

Yumurta kanalı: Yumurtayla spermin döllenmesi burada gerçekleşir.

Döl yatağı(rahim): Döllenmiş yumurta olan zigot gelişimini döl yatağında tamamlar.

Vajina(döl yolu): İdrarın ve döllenmemiş yumurtanın dışarı atıldığı kısımdır. Dış ortam ve döl yatağı arasında bağlantı sağlar.

Erkeklerde Üreme Organları

Testis: Sperm üretir.

Sperm kanalı: Spermler olgunlaştıktan sonra sperm kanalından dışarı atılır.

Salgı bezleri: Salgılanan salgılar spermlerin atılmasını kolaylaştırır.

Penis: İdrarın ve spermin vücut dışına atılmasını sağlar.

ZİGOTTAN EMBRİYOYA

              Yumurta ile sperm dişinin yumurta kanalında birleşerek döllenme olayını sağlar. 

         Döllenme sonucu oluşan yapıya zigot denir. Zigot annenin döl yatağına tutunarak burada gelişimini sürdürür. Zigotun gelişmesi sonucu embriyo oluşur.

          İki aydan sonra embriyo, fetüs adını alır. Yaklaşık 40 hafta (9 ay 10 gün) sonunda bebek dünyaya gelir.

Embriyo, annenin döl yatağında büyür ve gelişir. Embriyo göbek bağı(göbek kordonu) ile plasentaya bağlıdır. Plasenta, döl yatağındaki dokuların oluşturduğu yapıdır. Atık maddelerin uzaklaştırılması ve embriyonun besin ve oksijen ihtiyacı plasentayı oluşturan dokularla gerçekleştirilir.

EMBRİYONUN SAĞLIKLI GELİŞEBİLMESİ İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER

*Anne adayı beslenmesine dikkat etmeli, dengeli beslenmelidir.

*Sigara, alkol ve kafein içeren maddeler kullanmamalıdır.

*Su ve sıvı içecekleri bol tüketmeli, meyve ve sebze tüketimi daha çok tercih edilmelidir.

*Yeterli protein ve kalsiyum alınmalıdır.

*Kesinlikle ağır bir şeyler taşınmamalıdır.

*Röntgen cihazı  gibi radyasyon yayan aletlerden uzak durulmalıdır.

*Stresten uzak durulmalıdır.

*Doktor kontrolünde ilaç kullanmalıdır.

BİTKİ VE HAYVANLARDA ÜREME 

Canlıların hayat döngüsü üreme ile başlar.Üreme tüm canlılar için orak bir özelliktir.2 çeşit üreme şekli vardır.

1-Eşeyli üreme:Anne ve baba gibi eşeylerin kendine benzer yavru meydana getirmesidir.

-Eşeyli üremede 2 ata birey vardır.

-Eşeyli üremede üreme hücreleri sperm ve yumurta hücreleri görev alır.

2-Eşeysiz üreme:1 ata bireyin kendine benzer yavru meydana getirmesine eşeysiz üreme denir.

-eşeysiz üremede 1 ata birey vardır.

-üreme hücreleri görev almaz(sperm ve yumurta).

*** eşeysiz üreme canlı çeşitliliğine neden olmaz.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri

1.Bölünerek Üreme: Bir hücreli mikroorganizmaların bölünerek çoğalmasıdır.

-bir ata canlıdan 2 tane aynı canlı oluşur.

-oluşan canlılarda belli büyüklüğe ulaştığında onlarda bölünerek çoğalır.

-amip,öglena ,terliksi hayvan ve bakterilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.

2.Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlının vücudunda bir çıkıntı oluşur ve bu çıkıntı büyüyerek ana canlının aynısı bir canlı oluşur.Oluşan canlı ana canlıdan ayrılarak yaşamına devam edebilir ya da ana canlıyla birlikte yaşamına devam eder.

- Genellikle hidra ,bira mayası,deniz anası ve mercanlar da görülür.

3.Rejenerasyonla üreme :Canlıların vücudundan kopan parçasından yeni canlı oluşmasına rejenerasyonla üreme denir.

- rejenerasyonla üreme hayvanlarda görülür.

-kopan her bir parçasında yeni canlı oluşur.

-deniz yıldızı,toprak solucanı ve yassı solucanda görülür.

***kertenkele tehlike anında kuyruğunu koparır ve daha sonra tekrardan oluşur.ama kopan kuyruğundan yeni kertenkele oluşmaz bu da sadece rejenerasyondur dikkat edilmesi  gereken hususus rejenerasyonla üreme ile karıştılırmamalıdır.

-karaciğerden kopan parçanın kendini onarması rejenerasyona örnektir.

4.Vejatatif üreme: Bitkilerin vücudundan koparılan parçadan yeni bir bitki oluşmasına vejatatif üreme denir.

-gül ,soğan ,patates,sarımsak ve çilek vb. bitkilerde görülür.

not:  tüm eşeysiz üreme çeşitlerinde kalıtsal çeşitlilik görülmez. oluşan canlılar ata canlının aynısıdır.

BİTKİLERDE ÜREME 

Bitkilerin büyük bir çoğunluğu çiçekli bitkilerden oluşur.Çiçekli bitkilerin kısımları kök,gövde yaprak ve çiçektir.bitkilerde nesillerin devamını sağlaya bilmek için üreme olayını gerçekleştirirler. Bu yapılardan çiçek üreme organıdır.

çiçeğin kısımları:

Çiçeğin kısımları ; erkek organ,dişi organ,taç yaprak ,çanak yaprak ve çiçek sapı çiçeğin kısımlarındandır.

Erkek organ:

Erkek organ başcık ve sapçıktan oluşur.

     Başcık: Erkek üreme hücresi olan polenin(çiçek tozu) üretildiği yerdir ve poleni taşıyan kesecikler bulunur.

      sapçık: Erkek organın çiçek tablasına bağlar.

Dişi organ: 

Dişi organ ; dişicik tepesi,dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur.

 Dişicik tepesi: Yapışkan ve pürüzlü yapıya sahiptir.Çeşitli çevre şartlarıyla gelen polenler buraya tutunur.

Dişicik borusu: Dişicik tepesine ulaşan polenlerin yumurtalığa taşınmasını sağlayan boruya denir.

Yumurtalık: Şişkince olan yer çiçekte üreme hücresi olan yumurtanın üretildiği yerdir.

Taç yaprak: 

Farklı renkteki bu yapraklar güzel kokularıyla böcekleri ve kuşları kendine çekerek tozlaşmayı kolaylaştırır. renkli olan bu yapraklar kloroplast taşımazlar.

Çanak yaprak: 

Çiçek açmamış olan yapıyı koruyan yeşil yapılı yapraklardır.Bu yapraklarda kloroplast bulunur.

Çiçek sapı:

Çiçeğin bitkinin dalına birleştiren kısımdır.

BİTKİLERİN HAYAT DÖNGÜSÜ

Üreme,büyüme ve gelişmenin görüldüğü bu evreye hayat döngüsü denir.

Tozlaşma: Çiçek tozlarının (polen) dişicik tepesine taşınmasına tozlaşma denir.

Döllenme: Çiçek tozlarından bir tanesinin (polen) dişicik borusundan geçip yumurtayla birleşmesine döllenme denir. Döllenmiş bu yumurtaya zigot .Zigotun bitkinin modelini almasına embiriyo denir.

Tohum ve Meyve oluşumu : Döllenmeden sonra tohum oluşur.Tohumun etrafını etlenmesine meyve oluşumu denir. Tohum meyve tarafından sarılır.

Çimlenme: Tohumun uygun şartlarda embiriyosunun tohum içinden çıkıp serbest kalmasına çimlenme denir.

çimlenme için ; su (nem),uygun sıcaklık ve hava (oksijen) gereklidir. Çimlenme olayı için ışık şart değildir.

Genç bitki oluşumu: Çimlenme sonucunda çimlenen bitkimin gelişmesidir.

Olgun Bitki Oluşumu: Genç bitkinin buyuyup  tomurcuklanarak çiçek açmasıdır.

HAYVANLARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME

Hayvanlarında insanlar ve bitkiler gibi bir hayat döngüsü vardır.

Balıklar

Balıklarda dişi ve erkekler üreme hücrelerini suya bırakırlar.Balıklarda üreme suda gerçekleşir.

* Dış döllenme dış gelişim görülür.

*Yavru  bakımı görülmez.

*Yumurta ile çoğalırlar.

*Suda yaşadıkları için solungaç solunumu yaparlar.

 Kurbağalar

Kurbağalar hem suda hemde karada yaşarlar. fakat üreme olayı suda gerçekleşir.Dişi ve erkek kurbağalar üreme hücrelerini suya bırakırlar.

* Kurbağalarda dış döllenme dış gelişim görülür.

*Yumurta ile çoğalırlar.

*Yavru bakımı görülmez

*yavru kurbağalar solungaç solunumu ergin kurbağalar akciğer solunumu yaparlar.

*Kurbağalar başkalaşım geçirirler.

Sürüngenler

Sürüngenlerde sperm ve yumurta hücresi içeride döllenir fakat kuluçkaya yatmazlar.

*İç döllenme dış gelişim görülür.

*yumurta ile çoğalırlar.

*Yavru bakımı görülmez.

*Akciğer solunumu yaparlar.

Kuşlar

* İç döllenme dış gelişim görülür.

*yumurta ile çoğalırlar.

*yavru bakımı görülür.

*Kuluçka yaparlar.

*akciğer solunumu gerçekleştirirler.

Memeliler

*iç döllenme ve embriyonun gelişimi dişinin vücudunun içinde gerçekleşir.

*iç döllenme iç gelişim vardır.

*doğurarak çoğalırlar.

*yavru bakımı görülür.

*yavrularını süt ile beslerler.

*akciğer solunumu yaparlar

BAŞKALAŞIM

Bazı canlılar dünyaya geldiğinde ana canlıya benzemezler.Zamanla geçirdikleri değişimler sonucu ana canlıya başkalaşım denır. başkalaşım geçiren canlılar çift yaşamlılar olarak da bilinirler.

kurbağa,kelebek,güve.sinekler,uğur böceği ve çekirgelerde başkalaşım geçirirler.