gazların basıncı

GAZLARIN BASINCI

Gazların belirli bir şekli ve hacmi yoktur. Kapalı bir kapta  bulunan  gaz  tanecikleri  bulundukları  kabın yüzeyine çarparak basınç oluşturur.

*Gazların basıncı sıcaklık arttıkça artar.

*Yer küreden uzaklaştıkça açık hava basıncı azalır.Bundan dolayıdır: yükseklere çıkıldıkça dağcıların burnunun kanaması ya da uçan  baloların gökyünde patlamalarının nedeni açık hava basıncı azaldıkça içerdeki basınç dışarıya çıkmak istiyecektir.

* Gazlar  sıkıştırılabildiklerinden  dolayı  kabın  hacmi azaldıkça yüzeye daha fazla basınç uygulayacaktır.

Araç  tekerlerinin  şeklini  korumasının  nedeni,  içerisindeki gazın uyguladığı basınçtır.

Açık Hava Basıncının Ölçülmesi

   Dünya’yı  saran  atmosferin  yapısında  birçok  gaz bulunur. Bu gazların bir ağırlığı vardır içinde bulunan cisimlere basınç uygularlar. Uygulanan basınca atmosfer basıncı ya da açık hava basıncı  denir.

*Deniz seviyesinde açık hava basıncı 1 atmosfer basınçtır. (1 atm’dir.)

* Deniz seviyesinden yukarı çıkıldıkça açık hava basıncı azalır.

* Açık hava basıncını ilk olarak İtalyan fizikçi Toricelli ölçmüştür.

- toricelli bu deneyinde civa kullanmasının nedeni yoğunluğunun fazla olmasıdır.Eğer civa yerine su kullanmış olsaydı 10 metreyi aşkın bir cam boru kullanmak zorunda kalırdı.

Yaptığı deney sonucunda ;

* Daldırılan cam borunun şekline 

*uzunluğuna

*Daldırılış şekline bağlıdeğildir.

* Açık hava basıncı barometre, kapalı kaplardaki basınç manometre ile ölçülür.

Katı – Sıvı – Gaz Basıncının Günlük Hayattaki Yeri

*Tamamen su dolu bir bardağın ağzı kâğıt havlu ile kapatılarak ters çevrildiğinde atmosfer basıncının etkisiyle su dökülmez.

* Pipetle içilen sıvılarda da açık hava basıncının etkisi vardır.

* Vakum makineleri, elektirik süpürgesinde de açık hava basıncının etkisi gözlenir.

*Deodorant, böcek öldürücü spreyler, oksijen tüpü, yangın tüpü, mutfak tüpü gaz basıncından faydalanılarak üretilen araçlardır.

*Otomobillerdeki hidrolik fren sisteminde, sıvı basıncından yararlanılır.

* İş  makinelerinin  lastiklerinin  geniş  olmasında,  katı basıncından yararlanılır.

*İki ayak üzerinde dururken az, tek ayak üzerinde dururken fazla basınç uygulanır.

*Sivri topuklu ayakkabı ile kumda ya da karda daha zor yürünür.

*Hareket hâlindeki aracın durmasını sağlayan hidrolik fren sistemleri, sıvıların basıncı sayesinde çalışır.

*Pipetle içecek içerken sıvının pipette yükselmesi.

*Uçan balonların belirli bir yüksekliğe çıktıktan sonra patlaması.

*Fil, gergedan, deve gibi hayvanların ayaklarının taban alanlarının büyük olması, onların yere uygulayacakları basıncı küçülterek kum veya toprak zeminde kolay yürümelerini sağlar. 

SIVILARDA BASINÇ

SIVILARDA BASINÇ

Sıvılar sahip oldukları ağırlıklarından dolayı bulundukları kabın temas ettikleri tüm yüzeylerine basınç uygular. Sıvı içerisinde bir noktaya uygulanan basınç,

 Sıvının derinliğine bağlıdır. Yani sıvının derinliği (yüksekliği) arttıkça uyguladığı basınç artar.

Katılar gibi sıvılarda içinde bulunduğu kaba ağırlığından dolayı bir basınç uygular.

Fakat sıvılar, katılar gibi belli bir şekle sahip olmayıp,akışkan oldukları için kabın sadece tabanına değil, yan yüzeylerine de bir basınç uygular.

Bir barajda aşağıya doğru inildikçe, baraj duvarları kalınlaşır.

Çünkü sıvı basıncı, sıvının derinliğine bağlı olarak değişir.

Belli bir noktanın sıvı yüzeyine olan uzaklığı arttıkça,sıvı basıncı artar.

                      

Yukarıdaki kaplarda verilen K ve L noktaların- dan, K noktasına yapılan sıvı basıncı P ise L noktasına yapılan sıvı basıncı 3P olur.

 Sıvı basıncı, sıvının yoğunluğuna (cinsine) bağlıdır. Yani sıvının yoğunluğu arttıkça uyguladığı basınç artar

Yukarıda verilen kaplardaki sıvı yükseklikleri eşittir. Sıvıların yoğunlukları A kabı için d, B kabı için 2d olduğundan tabana (X ve Y noktalarına) yapılan sıvı basıncı A kabı için P ise B kabı için 2P olur.

Aşağıda verilen kapların tabanlarına etki eden sıvı basınçları eşittir


. Sıvı basıncı, kabın şekline bağlı değildir.

Sıvılar akışkan oldukları için üzerine basıncı bulundukları kabın her noktasına aynen iletirler. Bu duruma Pascal Prensibi adı verilir.

sıvı basıncının teknolojide kullanım alanları:

* Hidrolik fren sistemleri

* İtfaye merdivenleri

*berber koltukları

*tulumbalar

8.SINIF BASINÇ

                                                BASINÇ

KATILARIN BASINCI

 Cisimlerin ağırlıklarından dolayı bulundukları yüzeylere uyguladıkları dik kuvvete basınç adı verilir.

- Bir demir çivi toprak yüzeye yandaki gibi dikey ve yatay olarak konulduğunda, üzerine aynı kuvvet 

uygulandığı halde toprağa aynı miktarda batmadığı gözlemlenir.

Aynı ağırlıkta olan ördek ile horozdan, ördeğin  ayağının perdeli olması basıncı azaltır ve karda 

daha az batar.

Futbolcuların sahada çivili krampon giymesi basıncı arttırır.

*Kışın geniş tabanlı botların giyilmesi basıncı azaltır.

*Bazı araçların tekerleklerinin daha geniş olması ya da teker yerinepalet kullanılması basıncı azaltır.

*Topuklu bir ayakkabı çamur yüzeye daha çok batarken, düz tabanlı bir ayakkabı daha az batar.

*Mutfakta bıçağın daima keskin yüzeyi kullanılır.

--Basıncın olabilmesi için cismin mutlaka bir ağırlığının olması ve cismin bir alanla temas halinde olması gerekir.

Katı basıncına etki eden faktörler:

1-) Uygulanan Kuvvet:

  Bir kamyon kasasında malzeme varken ya da kasa boşken kamyonun zemine uyguladığı basınç

farklıdır.

*Dolu kamyonun yere uyguladığı basınç boş kamyonun yere uyguladığı basınçtan fazladır.

   Örnekten de anlaşılacağı gibi yerle temas eden yüzey alanı sabit kaldığında uygulanan kuvvet(ağırlık)  artarsa basınç artar.

-- Kuvvet ile basınç doğru orantılıdır.

 -  kuvvet artarsa basınç artar.

  - kuvvet azalırsa basınç azalır.

Özdeş küplerle oluşturulmuş düzeneklerde 1. düzeneğin ve 2. düzeneğin yüzey alanları eşit farklı olan 2. düzeneğin ağırlığı(kuvveti) fazla olduğundan 2. düzeneğin uyguladığı basınç daha fazladır.

2. resimdeki cismin uyguladığı kuvvet çok olduğundan yere uyguladığı kuvvet fazladır.

2-Yüzey Alanı:

Aynı ağırlığa sahip iki cisimden yerle temas eden yüzey alanı büyük olanın uyguladığı basınç az.

Yüzey alanı küçük olanın uyguladığı basınç fazladır.

Özdeş dikdörtgenler prizmalarından 1. düzeneğin yüzey alanı 2. düzeneğin yüzey alanından fazladır.

Basınç ile yüzey alanı ters orantılıdır.

--Yani düzeneklerden yüzey alanı küçük olanın uyguladığı basınç büyük .

--Yüzey alanı büyük olanın uyguladığı basınç küçüktür.

KÜTLE VE AĞIRLIK İLİŞKİSİ

KÜTLE VE AĞIRLIK İLİŞKİSİ

Yer çekimi kuvveti: Dünyanın bize ve cisimlere uyguladığı kuvvete denir.

* Yer çekimi kuvvetinin yönü yerin merkezine doğrudur.

 --- yer çekimi kuvveti tek yönlü değildir. Kütlelerin birbirine uyguladığı çekim kuvvetine kütle çeki kuvveti denir.

Ağırlık

Cisimlerin kütlesine  uygulanan yer çekimi kuvvetine ağırlık denir.

* Ağırlık bir kuvvettir.

*  Ağırlık dinamometre ile ölçülür.

*Birimi newton'dur ve N harfi ile gösterilir.

*Ağırlık (yer çekimi kuvveti) cisimlerin kütlesi artıkça dinamometre deki uzama miktarı artar. 

* 1 kg  yaklaşık 10 N dur. 

* 100 gram 1 N dur.

*** Deniz seviyesinden yukarı doğru gittikçe cisimlere etki eden yer çekimi kuvveti azalır.Yani Cismin ağırlığı azalır.

*** Gök cisimlerin kütlesi artıkça uyguladıkları yer çekimi kuvveti (ağırlık ) artar. Jübiter Dünyamızda büyük olduğundan cisimler dünyaya göre daha ağır ölçülür.

Bir cismin ağırlığı Ay 'da Dünya daki ağırlığın 1/6 sı kadardır.

Örnek :Dünyadaki ağırlığı 60 N olan bir cismin Ay 'daki ağırlığı 10 N dur.

*** Ağırlık bulunduğu yere göre değişir. Cisimlerin ağırlığı kutuplarda ekvatora göre daha fazdır.

Kütle

                                                     * Değişmeyen madde miktarıdır.

*Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür.

                                                              *Kütle her yerde aynıdır. bulunduğu yere göre değişmez.


*Kütlenin birimi gram(g) ,kilogram(kg) veya ton (t)

   

Kütle ve Ağırlık arasındaki farklar

kütle ve ağırlık arasındaki farklar

BİYOTEKNOLOJİ

BİYOTEKNOLOJİ

    Teknolojinin biyoloji üzerindeki uygulamaları  biyoteknoloji olarak adlandırılır.

   Genetik mühendisliği: genlerle ilgili detaylı çalışmalar yapan bilim dalına genetik mühendisliği denir. Bu alanda çalışma yapan kişilere genetik mühendisi denir.

Gen tedavisi

 Hücredeki eksik ya da hatalı genlerin işlevini üstlenecek yeni genlerin hücreye aktarılmasına gen tedavisi denir.

Örneğin: akciğer kanseri oluşmasını engellediği düşünülen bir gen bulundu ve bu genin kansere neden olan proteinin parçalanmasında daha hızlı ve etkili olduğu saptandı.

Islah

   İnsanlar tarafından daha verimli bitki ve hayvan türlerinin elde edilmesi ıslah çalışmasıdır. Islah çalışmaları atalarına göre daha üstün birey elde edilmesini sağlar.

ıslah çalışmaları zor ve olumsuz koşullara dayanıklı, kaliteli besinler ıslah çalışmaları sayesinde

üretilebilmektedir.

örneğin: 

sıcak ortamda yetişen bir çilek bitkisine soğuğa direnç gösteren bir canlının bazı genleri aktarılarak soğuğa dirençli çilekler elde edilebilmiştir.

Klonlama

Bir tek bireyden alınan hücrenin çoğaltılarak ana bireyle tamamen aynı genetik yapıda yeni birey

oluşturulması işlemine klonlama denir.

*Klonlama sayesinde yapay organlar üretilerek organ nakli bekleyen hastalar için için umut olmaktadır.

Aşılama

Hastalık etkeni olan bir mikrobun zayıflatılarak veya öldürülerek vücuda verilmesi işlemidir. Bu sayede vücut, verilen mikrobu tanır ve ona karşı savunma elemanı oluşturur.

  

Aşılama yönteminin gelişmesiyle mikroorganizmanın tamamı değil sadece genleri aşıya katılabilmektedir.

Biyoteknolojinin Olumlu Yönleri

A-Çevre ile İlgili Yararları

1. Biyoteknoloji ile üretilen bitki ve hayvanlar zararlılara ve çevre şartlarına daha dayanıklı olur.Bu sayede gübre ve ilaç kullanımını azaltabilir. Gübre ve ilaç kullanımının azaltılması çevre kirliliğini azaltacaktır. 
2. Çevre dostu ve sürdürülebilir çözümler sunmaktadır.
3. Kirli suların arıtılmasında bakterilerin kullanılmaktadır.
4. Temizlik malzemelerinde kullanılan bitkilerin daha az maliyetle elde edilmiştir.
5. Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlılar klonlanarak çoğalması sağlanabilir.

B-Sağlık ile İlgili Yararları

1. Biyoteknolojik yollarla tıp alanında birçok aşı, antikor ve ilaçlar geliştirilmiştir.
2. İnsanlarda genetik hastalıkların tespit ve tedavisi yapılmaktadır.
3. Temizlik ürünlerine katılan enzimlerin mikroorganizmalar üretilmiştir.
4. Bakteriler sayesinde hormon üretilmesi (insülin gibi)
5. Bulaşıcı hastalıklara karşı koyacak protein üretilmesi
6. Bulaşıcı hastalıkların tedavisi için gerekli olan ilaçların üretilmesi
7. Çeşitli hastalıkların tedavisinde genetik ürünlerin elde edilmesi (Kanser, AIDS, Akdeniz anemisi, Lösemi)
8. Organ nakinde sıra bekleyen insanlar için yapay doku ve organlar yapılması
9. Kanser hastalığının tedavisinde gen tedavisi yapılması
10. Genetik hastalıklarda kök hücrelerin kullanılması

C-Tarım ve Hayvancılıkla İlgili Yararları

1. Daha çok ürün veren canlılar üretilmiştir.
2. Canlıların olgunlaşma süreleri kısalmıştır.  (Tavuk 45 günde kesilecek olgunluğa gelmektedir.)
3. Soğuktan ve kuraklıktan etkilenmeyen bitkiler üretilmektedir.
4. Ürün kalitesi artırılmıştır. 
5. Türler ıslah edilmiştir.
6. Sebze ve meyvelerin raf ömürleri uzatılmıştır.
7. Tarımsal alanlarda daha fazla ürün elde edilmesi sonucu, doğal alanlar korunacaktır.
8. Bitkisel ve hayvansal hastalıkların tanınması
9. Nitelikli tohum ve fideler üretilmektedir.
10. Nesli tükenme tehlikesinde olan ırkların genomları belirlenerek koruma altına alınmaktadır.

D-Gıda ile İlgili Yararları

1. Meyveli yoğurt üretilmesi
2. Vitamin tabletleri üretilmesi
3. Yüksek proteinli besinlerin üretimi (Proteini artırılmış soya)
4. Vitamini artırılmış besinler (A vitamini artırılmış çeltik)
5. Gıda içerisinde zararlı maddelerin tespit edilecek yöntemler geliştirilmektedir.

Biyoteknolojinin Olumsuz Yönleri

A-Çevresel Riskler

1. Ekolojik denge bozulmaktadır.
2. Biyo-çeşitlilik azalmaktadır.
3. Biyoteknoloji insan ve çevre sağlığını olumsuz etkilemektedir.
4. GDO'lu ürün yetiştiren işletmeler, organik tarım yapan işletmelerin DNA kirliliğine  neden olması. DNA kirliliği polenlerin rüzgar, su, böcekler tarafından taşınması ile gerçekleşmektedir.
5. Tohumların kısırlaşması, artık sadece GDO'lu tohumların kullanılabilir olması.

B-Sağlık Riskleri

1. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) insan sağlığı açısından en büyük tehdittir.
2. Biyoteknoloji ürünleri alerjik ve toksik (zehir) reaksiyonlara neden olabilir.
3. Kanser hastalığına neden olabilmektedir.
4. Bir canlıya ait olan bir özelliğin diğer bir canlıya aktarılması sırasında bilmediğimiz özelliklerinde aktarılması mümkündür.
5. Biyolojik silah üretilebilmektedir.
6. Tarımsal ilaçlara dirençli hale gelen böceklere karşı daha fazla ilaçlama yapılacaktır.
7. Canlıların mutasyona uğraması

C-Sosyo-Ekonomik Riskler

1. Biyoteknoloji çalışmaları sayesinde şirketler veya ülkeler, dünyadaki gıda tüketiminde daha fazla söz sahibi olacaktır.
2. Tarımda kullanılacak tohum ve ilaçlar biyoteknoloji gücüne elinde tutan şirketlerde olacaktır.
3. Dünya üzerinde gelir dengesizliğine neden olacaktır. Yüksek verimli tohumlar çok pahalıya satılmaktadır.
4. Canlıların klonlanmasından sonra insanın da klonlanması yapılabilecek buda etik, ahlaki ve dini değerlere zarar verecektir.

ADAPTASYON

ADAPTASYON

Canlıların bulundukları ortama uyum sağlamalarına adaptasyon denir.Adaptasyonlar yaşama ve üreme şansını artırır.

 *  Adaptasyonlar yıllar içinde gelişen ve kalıtsal bir olaydır.

Adaptasyonun nedenleri:

-beslenme 

-barınma

-avlanma

-düşmanlarına karşı korunma

-iklim şartları

Adaptasyon örnekleri:

-Kaktüsler çöl ortamında su kaybını önlemek için kalın ve dar yüzeyli yapraklara sahip olmaları

-fokların kalın deriye sahip olmaları.

-kutup ayılarının beyaz renkli olmaları.

-bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirmesi.

-Kurbağların avlarını yakalamada dillerinin uzun olması.

-Nülifer bitkisinin nemli ortamlardan dolayı geniş yapraklı olması.

not:

* Aynı ekosistemdeki canlılar bezer adaptasyonlar gösterirken 

*farklı ekosistemdeki aynı türe ait canlılar farklı adaptasyonlar gösterir.

Doğal seçilim:

     Canlılar hayatta kalabilmek için çevre şartları ve birbiriyle sürekli mücadele içindedirler.mücadele sonunda uyum sağlayabilen canlılar hayatta kalırken uyum sağlayamayanlar yaşamını devam ettiremezler bu olaya doğal seçilim denir. 

    *Doğal seçilimin sonunda uyum yeteneği gelişmiş bireyler uyum yeteneği daha gelişmiş bireyleri oluştururlar.

     * Doğal seçilimde hayatta kalmış bireyler taşıdıkları özellikleri yeni nesillere aktarırlar.

Örnek:Aslanlar ceylanları avlarken hızlı koşan sağlıklı bireyler hayatta kalır iken yavaş ve hastalıklı bireyler av olur.

Varyasyon:

Bir türün farklı bölgelerindeki farklı özelliklere sahip bireyleridir.

-kutup ayıları beyaz renkli iken ormanda yaşayan ayıları boz renkte olması.

MODİFİKASYON

  MODİFİKASYON

   Canlıları besin,nem,sıcaklık ve ışık (çevre şartları) faktörlerin etkisiyle  oluşan kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir.Modifikasyonlar genlerde değişiklik oluşturmazken sadece işlenişinde değişiklik olur.

Modifikasyon örnekleri:

*Güneşlendiğimiz de ten rengimizin koyulaşması 

*Spor yapan bir kişinin kaslarının gelişmesi

*Çuha çiçeğinin 30-35 C beyaz renkli olması 15-20 C kırmızı renk alması.

* 16 C de sıcaklıkta sirke sineğinin kanatlarını düz 25 C de kanatların kıvrık olması

*Kovan arılarının sütle beslenen kraliçe arı polen ile beslenen arının işçi arı olması

*Eğrelti otunu deniz seviyesinde 2 metre olması kurak bölgede 30-40 cm olması

mutasyon ve modifikasyon arasındaki farklar

MUTASYON

MUTASYON

       DNA nın kendini eşlemesi sırasında meydana gelen hatalar kalıcı değişiklikler oluştur DNA da yanlış eşleşmelere ve DNA nın çift taraflı kopmasına neden olabilir.

  Çevre şartlarının bazıları hem dış görünüşü hemde genetik yapıyı değiştire bilir.Çevresel etkilerle beraber canlının DNA sında meydana gelen değişimlere mutasyon denir.Mutasyonlar genlerde değişimlere neden olur.

- Üreme hücrelerinde görülen mutasyonlar kalıcıdır.

-Vücud hücrelerinde görülen mutasyonlar kalıcı değildir ve bireyin kendisini etkiler.

Mutasyonun nedenleri:

* Radyasyon

*Güneşin zararlı ışınları

*Hazır besinlerdeki katkı maddeleri

*Bazı kimyasalllar.

*Hava ve su kirliliği mutasyona neden olabilir.

* Kapanmayan yaralar

 mutasyon örnekleri:

Van kedilerinin farklı göz renginde olmaları

Dört boynuzlu keçi doğması

Bir elde 6 parmak oluşması

Down sendromu

Kanser hastalığı

Albinoluk

Renk körlüğü

Orak anemi 

Hemofili

ÖNEMLİ NOT:

Mutasyonlar bazen olumlu olabilir.Örnek:

Van kedisinin göz renginin farklılığı kedilere yeni bir tür eklemiştir.

Bazı bitkilerde tohum sayısının artmasına 

Normalde kırmızı gözlü meyve sineğinin beyaz gözlü olarak ortama uyum sağlaması olumlu adaptasyonlardır. 

AKRABA EVLİLİĞİ

AKRABA EVLİLİĞİ

Genlerimiz bizim sadece saç rengi ,boy uzunluğu ten rengi gibi özelliklerimizi taşımaz bunun yanı sıra bazı kalıtsal hastalıkları da taşır. Genlerle taşınan ve dölden döle aktarılan hastalıklara kalıtsal hastalıklar denir .

Hastalık genini taşımasına rağmen bazı insanlar hasta olmaya bilir.Bu şekilde hastalık taşıyan kişilere taşıyıcı denir.

 hastalık kalıtsal olarak taşınıyorsa ve akraba evliliğinde bireyler taşıyıcı durumunda ise yavrularında görülme olasılığı yüksektir.

            Akrabalık derecesi artıkça hastalığın aktarılma ihtimali yüksektir.

            Akrabalar arasındaki gen benzerliği ve kalıtım benzerliği oranı çok yüksektir. Gen havuzundaki farklılıklar sağlıklı bireylerin hayata gelmesinde daha kalıcı etkiler ortaya koymaktadır. .Gen havuzundaki aynılıklar ise kalıtım açısından hastalıkların daha fazla meydana gelmesine neden olmaktadır.

        Akraba evliliğinin genetik sonuçları arasında konuşma zorluğu, görme bozukluğu, kalp ya da çoklu organ yetmezliği, güdüklük, cücelik, kamburluk, eksik organ sorunu gibi genetik sorunlar yaşanmaktadır.

            Akraba evliliğinde önemli olan gen havuzundaki farklılıkların oldukça az olmasıdır.Genetik farklılıklarının çok olması durumunda bu sorunlar yine yaşanabilir olsa da genetik sorun riski oldukça düşük olarak meydana gelmektedir. Bu nedenle akraba evlilikleri tavsiye edilmez.