MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNME

MİTOZ BÖLÜNME

*Mitoz  bölünme gelişmiş yapılı canlılarda büyüme,gelişme ve onarımı (yaraların iyileşmeyi) sağlar.

*Eşeysiz üreme görülen canlılarda çoğalmayı sağlar.

Mitoz Bölünme ve evreleri

İnterfaz evresi(hazırlık evresi):

* DNA kendini eşleyerek iki katına çıkar.

*Çekirdek bölün emrini verir.

Profaz evresi:

* Çekirdek ve çekirdekcik zarı kaybolur.

*Kromozomlar belirgin hale gelir.

*Sentroiller iğ ipliklerini oluşturmaya başlar.

Metefaz Evresi:

*Kromozomlar belirgin hale gelmeye başlar.

*Kromozomlar iğ iplikleri tarafından tutulmaya başlanır.

Anafaz Evresi:

Kardeş kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir.

Telofaz Evresi:

*Çekirdek ve çekirdekcik zarı yeniden oluşur.

*Sitoplazma boğumlanması görülür.

*İlk hücrenin aynısı iki yeni hücre oluşur.

                

   Mitoz Bölünme

Mitoz Bölünmenin Canlılar için Önemi:

*Gelişmiş yapılı canlılarda büyümeyi,gelişimi ve onarımı sağlar.

*Eşeysiz üreyen canlılarda üremeyi sağlar.(oluşan hücreler ilk hücrenin aynısıdır.)

*Genetik yapı değişmeden kalır.(genetik kod korunur.)

MAYOZ BÖLÜNME

Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür.(eşeyli üreyen canlılarda)

İki aşamada gerçekleşir.

Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen kromozom çiftine homolog kromozom denir.MAYOZ

Mayoz I

Profaz Evresi:

*Çekirdek ve çekirdekcik zarı kaybolur.

*İğ iplikleri oluşmaya başlar.

*Homolog kromozomlar belirgin hale gelir.

*Homolog kromozomlar arasında parça değişimi (krosing-over) görülür.

not: Parça değişimi tür içi çeşitliliği sağlar.

profaz

Metefaz Evresi:

Homolog kromozom çiftleri  hücrenin ortasına dizilir.

Homolog kromozomlar iğ ipliklerine tutunur.

metefaz

Anafaz Evresi:

Homolog kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara doğru çekilir.

anafaz

Telefaz Evresi:

Stoplazma boğumlanması görülür.

Çekirdek ve çekirdekcik zarı tekrardan oluşur.

n kromozomlu 2 yeni hücre oluşur.

       n  kromozom                        n kromozom

telefaz evresi

Mayoz II

* Hazırlık evresi görülmez.

*Mitoz bölünmesinin aynısıdır. 

*n kromozomlu 4 yeni hücre oluşur.

  

mayoz 2

Mayoz Bölünmenin Canlılar Önemi:

* Parça değişimi ile tür içi çeşitliliği sağlar.

* Kromozom sayısı yarıya inerek nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.

Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklar

Mitoz Bölünme	Mayoz Bölünme
2 yeni hücre oluşur.	4 yeni hücre oluşur.
Genetik kod değişmez.	Parça değişimi ile tür içi çeşitlilik görülür.
Kromozom sayısı sabit kalır.	Kromozom sayısı yarı iner.
Tüm vücut hücrelerinde görülür.	Üreme ana hücrelerinde görülür.(sperm ana hücresi,yumurta ana hücresi ve polen ana hücresinde görülür.)
1 aşamada gerçekleşir.	2 aşamada görülür.

DÜNYA, GÜNEŞ VE AY

Dünya, üzerinde yaşadığımız gezegendir. Güneş sisteminin sekiz gezegeninden biridir. Dünya uzaydaki cisimler arasında ancak küçücük bir nokta gibi kalır. Çünkü uzay, her biri birer Güneş kadar olan sayısız yıldızlarla doludur. Bu yıldızlar arasında bizim Dünya’mızdan milyon kere daha büyükler vardır.

Dünya’mız küreye çok benzeyen geoit şeklindedir.

DÜNYA’NIN ŞEKLİ ÜZERİNDEKİ BİLGİLERİN GELİŞMESİ

* Günümüzden 4000 yıl önce yaşayan Mısırlılar, Dünya’yı uzunca bir kutu, gökyüzünü de onun kapağı olarak hayal ediyorlardı.

* Eski Hintliler ise Dünya’yı filin sırtında duran büyük bir disk biçiminde olduğunu sanıyorlardı.

* Eski Yunanlılar, MÖ 850 yıllarında Dünya’yı uçsuz bucaksız sularda yüzen bir disk biçiminde sanıyorlardı.

* Dünyanın yuvarlak olduğunu söyleyen ilk kişi MÖ 6. yüzyılda yaşamış eski Yunanlı bilgin Pisagor’dur.

* 16. yüzyıla kadar kâşifler Dünya’nın çevresini denizden dolaşıncaya kadar Dünya’nın yuvarlak olduğu benimsenmemiştir.

A - DÜNYA’MIZ

• Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin küre biçimindedir.

• Dünya’mızı ortasından ikiye ayırdığı varsayılan çizgiye ekvator denir. Gerçekte böyle bir çizgi yoktur. Ekvator çizgisinin kuzeyinde kalan bölge Kuzey Yarım Küre, güneyindeki kalan bölge Güney Yarım Küre olarak adlandırılır.

• Dünya ekseninin yer küreyi deldiği noktalara kutup noktası denir. Kuzeydekine Kuzey Kutbu güneydekine Güney Kutbu denir.

• Yeryüzünün 3/4’ü sularla kaplıdır.

• Dünya ekseni yörünge düzlemine eğiktir.

                                                  

DÜNYA’NIN HAREKETLERİ

1. Dünya’nın Kendi Etrafındaki Hareketi

• Batıdan doğuya doğru döner.

• Gece ve gündüz oluşur.

• Bir dönüşü 24 saatte (bir günde) tamamlar.

• Güneş ışığının alındığı zaman aralığına gündüz, güneş ışığının alınmadığı zaman aralığına gece denir.

• Ekvatorda gece ve gündüz süreleri her zaman eşittir.

• Ekvatordan uzaklaştıkça gece, gündüz süreleri değişir.

• Güneş ışınlarının dik veya eğik gelmesi gece - gündüz sürelerini değiştirir.

• 21 Mart - 23 Eylül tarihlerinde Dünya’nın her yerinde gece gündüz süreleri eşittir. En uzun gece 21 Aralık, en uzun gündüz 21 Haziran’dır.

2. Dünya’nın Güneş Etrafındaki Hareketi

                                                    

• Batıdan doğuya döner.

• Mevsimler oluşur.

• Bir dönüşü 365 gün 6 saatte (bir yılda) tamamlar.

• Güneş ışınlarının dik geldiği yerlerde yaz, eğik geldiği yerlerde kış yaşanır.

• Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanır.

• Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar mevsimi yaşanırken Güney Yarım Küre’de sonbahar mevsimi yaşanır.

B- AY

• Ay Dünya’nın uydusudur (Bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine uydu denir.).

• Yaklaşık küre biçiminde, ışıksız bir gök cismidir. Güneş’ten aldığı ışığı yayarak görünür hâle gelir.

• Atmosfer tabakası ve su yoktur. Bu yüzden rüzgâr ve yağışlar oluşmaz.

• Yüzeyi çukurlar, sıra dağlar, düzlükler ve tepelerle kaplıdır.

• Çapı Dünya’nın çapının 1/4’ü kadardır.

AY’IN HAREKETLERİ

1. Kendi etrafında dönüşü

2. Dünya etrafında dönüşü

3. Dünya ile birlikte Güneş etrafında dönüşü

Ay’ın kendi ekseni ve Dünya etrafında dönüş süresi eşittir. Bu sebeple Dünya’dan Ay’ın hep aynı yüzü görülür.

* Ay kendi ve Dünya etrafında batıdan doğuya doğru döner.

* Ay kendi etrafında yavaş, Dünya etrafında hızlı döner.

AY’IN EVRELERİ

• Ay’ın görünen değişik şekillerine Ay’ın evreleri denir. Ay’ın Dünya etrafında dönmesi sonucu meydana gelir.

1. YENİ AY: Ay, Dünya ile Güneş arasındadır. Ay’ın karanlık yüzünün Dünya’ya baktığı evredir.

2. İLK DÖRDÜN: Yeni ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra oluşur. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sağ yarısı aydınlık görünür.

3. DOLUNAY: İlk dördün evresinden bir hafta sonra oluşur. Dünya’ya bakan yüzünün tamamı aydınlık görünür.

4. SON DÖRDÜN: Dolunay evresinden yaklaşık bir hafta sonra oluşur. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sol yarısı aydınlık görülür.

C- GÜNEŞ

• Çapı Dünya’nın çapının yaklaşık yüz katı olan bir yıldızdır. Gaz hâlindedir.

• Yapısının çoğunu hidrojen, geri kalan kısmını helyum ve diğer gazlar oluşturur.

• Enerjisinin kaynağı, çok yüksek sıcaklık ve basınçta hidrojen atomlarının helyuma dönüşmesidir.

• Her tarafında sıcaklık aynı değildir.

• Dünya’daki tüm enerjilerin kaynağı Güneş’tir.

DNA ve GENETİK KOD

İnsanlara anne ve babalarından sadece ev, toprak ve para miras olarak kalmaz.Anne babalarımızdan kalan mirasların başında saç geni,boy uzunluğu,kan grubu,ten rengi gibi özellikleri de miras olarak kalır.Bu miras anne babalarımızdan bizlere DNA üzerinde bulunan genler ile aktarılır.

Kalıtsal yapı hücrenin içinde çekirdekte bulunur.

Kromozom:  

DNA ve özel proteinlerin bir araya gelerek oluşturdukları kalıtsal yapıya kromozom denir.

*DNA kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirir.

                                 

Canlıların kromozom sayıları bir birinden farklı olduğu gibi bir birine eşit olabilir.

                                    

kromozom sayısı:

* Canlının vücut büyüklüğü hakkında bilgi vermez.

* Canlının gelişmişliği hakkında bilgi vermez.

*Farklı canlıların kromozom sayıları aynı olabilir.

DNA

Canlıların yaşamsal olaylarını (büyüme, gelişme, solunum ve sindirim gibi) yöneten yönetici moleküle DNA denir. 

     

*Yangın merdivenine benzer ve sarmal yapıdadır.

* Çift zincirlidir.

*Hücre bölünmesi önce kendini eşler.

Gen

DNA üzerinde yer alan görev birimlerine gen denir.

* Genler nükleotitlerin bir araya gelmesiyle oluşur.

* DNA zinciri üzerinde yaklaşık 30.000 ne yakın gen olduğu tahmin edilmektedir.

*Her bir özellikle ilgili genlerin yapısı birbirinden farklıdır.(saç,göz,ten rengi ve kan grubu geni gibi)

                                           

Yukarıda X ile gösterilen kısım DNA üzerinde yer alan geni gösterir.

Nükleotit

DNA yı oluşturan yapı birimlerine nükleotit denir.

* Bir nükleotit bir fosfat, bir deoksiriboz şekeri ve bir nükleotitin bir araya gelmesiyle oluşur.

Bir nükletoit adını yapısındaki organik bazdan alır.

                                    

* DNA zincirinde Adenin(A) bazının karşısına daima Timin(T) bazı gelir.

* DNA zincirinde Guanin(G) bazının karşısına daima Sitozin(C) bazı gelir.

Yukarıdaki DNA parçasında :

* 6 Tane Fosfat(F) bulunur.

*6 Tane şeker bulunur.

* 1 tane Adenin bazı(A) ve 1 tane Timin bazı(T) bulunur.

*2 tane guanin bazı(G) ve 2 tane Sitozin bazı(C) bulunur.

Not:

-Bir DNA zincirinde Adenin sayısı=Timin sayısı

-Bir DNA zincirinde Guanin sayısı=Sitozin sayısına

-Bir DNA zincirinde Nükletit sayısı=Fosfat sayısına=Şeker sayısına

-Nükleotit sayısı=A+T+G+C toplamına 

-A+G=T+C  ya da A+C=T+G  olur.

*Yukarıda verdiğimiz kavramları büyükten küçüğe sıralar isek

Hücre> Çekirdek> Kromozom> DNA> GEN> Nükleotit> Organik Baz 

                                  

*Test sorularında ençok karşımıza çıkan sıralama

Kromozom> DNA> GEN> Nükleotit

Canlıları birbirinden farklı kılan DNA larındaki nükleotit sayısı ve nükleotit dizilişlerinin farklı olmasıdır.

HÜCRE BÖLÜNMESİ

Bir hücre neden bölünür sorusuna verilecek cevap

* Hücrenin hacimce artması sonucu çekirdeğin hücreyi yönetemez hale gelir ve çekirdek hücreye bölün emri verir.


*  Hücre bölünmesinden önce DNA kendini eşler.Bu eşleme sonunda kalıtsal yapıyı diğer hücrelere aktarılmasını sağlar. 

DNA eşlemesi sırasında 

                    



1. Organik bazlar arsındaki zayıf hidrojen bağları kopar.

2.DNA zinciri bir fermuar gibi ikiye ayrılır.

3.Sitoplazmada serbest halde bulunan organik bazalar çekirdeğe gelir.

4.Adeninin karşısına Timin bazı , guaninin karşısına sitozin bazı gelir.

5. İlk DNA nın aynısı iki yeni DNA oluşur.


 Eşleme sonunda  DNA miktarı iki katına çıkar ve hücre bölünmesi başlar.

Hücre Bölünmesi  iki çeşittir.

* Mitoz bölünme ve mayoz bölünme

Hücre bölünmesi 2 bölünme şeklinde gerçekleşir çekirdek  ve sitoplazma  bölünmesi olarak.

HÜCRE

HÜCRE 

Temel canlılık olaylarının geliştiği canlıların en küçük yapı birimine hücre denir

*Hücreler gözle görülemeyecek kadar küçük yapılardır. mikroskop yardımıyla görüle bilinirler.

*hücrenin 3 temel kısmı vardır.

-hücre zarı

-çekirdek

-sitoplazma 

hücrenin kısımları

hücrenin kısımları

Hücre zarı

-Hücrenin etrafını çepe çevre sarar ve hücreyi dış etkenlerden korur.

-hücreye şekil verir.

-hücrenin ihtiyacı olan maddeleri alır ve atıkların hücre dışına atılmasını sağlar. bu özelliğinden seçici ve geçirgen denilmiştir.

-Canlıdır.

*bitki hücresinde olup hayvan hücresinde bulunmayan hücre çeperi(hücre duvarı) bitkiye dayanıklık sağlar.hücre çeperi cansızdır.

Çekirdek

*hücrenin yönetim merkezidir.

*kalıtım materyallimizi taşıyan DNA burada bulunur.

*bitki ve hayvan hücrelerde bulunur.

-gelişmemiş hücrelerde çekirdek yoktur.kalıtım materyali sitoplazma da bulunur.

kalıtım materyalimizi taşıyan parçalara gen .DNA ve özel proteinlerin bir araya gelmesine kromozom denir

Sitoplazma 

Hücre zarı ve çekirdek arasını dolduran yumurta akına benzeyen sıvıya sitoplazma denir.

Sitoplazma da bulunan organeller:

• mitokondri: Hücre içinde besinleri parçalayarak enerji üretilmesini sağlar.hücrenin enerji santralidir.

            Fazla enerji harcayan hücrelerde birden fazla bulunabilir. Kas,sinir ve karaciğer hücresi gibi

• sentrozom:  Hücre bölünmesine görevlli 2 sentriyolden oluşmuştur. İğipliklerini oluşturur.

• Ribozom: Bütün canlılarda bulunur.protein üretiminde görevlidir.

• Lizozom: Hücre içi sindirimi sağlar. Hayvan hücreleri ve ilkel bitkilerde bulunur.gelişmiş bitkilerde bulunmaz.

• Golgi cisimciği: Hücre içinde salgı salgılanması ve paketleme görevi görür.

• Koful: Hcre içinde atık maddelerin bir süre depolandığı yerdir.

 -Bitki hücresinde büyük ve sayı olarak az

-Hayvan hücresinde küçük ve çok bulunur.

• Endoplazmik retikulum: Madde taşınmasında görevlidir.Kanallarda oluşmuştur.

• Plastitler: Sadece bitki hücresinde bulunur.

-Kloroplast: bitkilere yeşil rengi verir.Karbondioksit , su ve ışığı kullanarak besin ve oksijen üretir.Fotosentezin olayını gerçekleştirir.

-Kromoplast:Bitki hücrelerine sarı, kırmızı,ve turuncu rengi verir.

-Lökoplast:  Rensizdir. Besin depolanmasını sağlar.

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklar

bitki hücresi

hayvan hücresi 

                  bitki hücresi                                                                               hayvan hücresi                                                                           

1.Şekli köşelidir.                                                                    1.  şekli ovalimsidir.

2.Hücre çeperi bulunur.                                                          2.  hücre çeperi bulunmaz.

3.Sentrozom bulunmaz.                                                         3.   sentrozom bulunur.

4.Koful büyük ve sayıca az                                                    4.   Kofullar küçük ve sayıca çok

5.Plastitler bulunur.                                                                5. plastitleri bulunmaz




NOT: -Lizozom hayvan hücresi ve ilkel yapılı bitkilerde bulunur gelişmiş yapılı bitkilerde bulunmaz

 -Hücre kelime olarak boş odacık anlamına gelir

GÖK CİSİMLERİ

GÖK CİSİMLERİ

                                       

Uzay: Dünya dışında kalan heryere denir.

Evren(kainat): gözle görebildiğimiz ve göremediğimiz her yere denir. Yani dünyanında içinde bulunduğu sonsuz boşluğa denir.

Yıldızlar: Isı ve ışık kaynağı olan yanıp sönen titreşen ışık noktaları gibi görünen sıcak gaz kütleleridir.

*sıcaklıklarına göre farklı renk alırlar

-en sıcak olanları mavi ve beyaz

-orta sıcaklıktaki yıldızlar sarı 

-sıcaklığı az olan yıldızlar kırmızı renge sahiptirler.

*küresel şekle sahiptirler.

*yapılarıda sürekli çekirdek tepkimesi gerçekleşir.hidrojenin ,helyuma dönüşmesine çekirdek tepkimesi denir.

Bulutsu : uzay ekseni çevresinde dönen toz ve gazlardan oluşmuş yıldızların doğduğu yerlere bulutsu denir.süpernovalarda  bulutsuların doğum yeridir.

Kara delik : Ölen veya ölmek üzere olan etrefındaki cisimleri içine çekip yutan ölü yıldızlara denir.

Takım yıldızları

takımyıldızları

                                     

Bazı yıldızlar kümeler halinde bulunur ve bu kümelere takım yıldızı adı verilir.

* çeşitli nesnelere benzetilmiştir.(insan ,hayvan ve nesnelere )

* Yapılan benzetmeler gökyüzü incelemesi kolaylaştırmıştır.

*Ejderha , küçük ayı, büyük ayı,kuzey tacı ,avcı gibi isimler verilmiştir.

Gök ada(galaksi): çok sayıda yıldız ve yıldızlar arası gaz ve toz bulutundan oluşur.

biçimlerine göre 3 ayrılır.

gök ada çeşitleri

                                           

*eliptik(oval): mercek biçiminde az miktarda gaz ve toz bulunur.yaşlı ve kırmızı yıldızlar vardır

*sarmal :merkezden dışa doğru kolları olan gök adalarıdır. samanyolu ve andromeda örnektir.

*düzensiz :belirgin bir şekli olmayan yıldızlardan oluşan bulutlara benzer.

Işık yılı:Işığın bir yılda aldığı yoldur.

*uzunluk birimidir.

*gök cisimleri arasında ki mesafe çok fazla olduğunda ışık yılı kullanılır.