BİTKİLERDE ÜREME

BİTKİLERDE ÜREME 

Bitkilerin büyük bir çoğunluğu çiçekli bitkilerden oluşur.Çiçekli bitkilerin kısımları kök,gövde yaprak ve çiçektir.bitkilerde nesillerin devamını sağlaya bilmek için üreme olayını gerçekleştirirler. Bu yapılardan çiçek üreme organıdır.

çiçeğin kısımları:

Çiçeğin kısımları ; erkek organ,dişi organ,taç yaprak ,çanak yaprak ve çiçek sapı çiçeğin kısımlarındandır.

Erkek organ:

Erkek organ başcık ve sapçıktan oluşur.

     Başcık: Erkek üreme hücresi olan polenin(çiçek tozu) üretildiği yerdir ve poleni taşıyan kesecikler bulunur.

      sapçık: Erkek organın çiçek tablasına bağlar.

Dişi organ: 

Dişi organ ; dişicik tepesi,dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur.

 Dişicik tepesi: Yapışkan ve pürüzlü yapıya sahiptir.Çeşitli çevre şartlarıyla gelen polenler buraya tutunur.

Dişicik borusu: Dişicik tepesine ulaşan polenlerin yumurtalığa taşınmasını sağlayan boruya denir.

Yumurtalık: Şişkince olan yer çiçekte üreme hücresi olan yumurtanın üretildiği yerdir.

Taç yaprak: 

Farklı renkteki bu yapraklar güzel kokularıyla böcekleri ve kuşları kendine çekerek tozlaşmayı kolaylaştırır. renkli olan bu yapraklar kloroplast taşımazlar.

Çanak yaprak: 

Çiçek açmamış olan yapıyı koruyan yeşil yapılı yapraklardır.Bu yapraklarda kloroplast bulunur.

Çiçek sapı:

Çiçeğin bitkinin dalına birleştiren kısımdır.

ÜREME ÇEŞİTLERİ

 BİTKİ VE HAYVANLARDA ÜREME 

Canlıların hayat döngüsü üreme ile başlar.Üreme tüm canlılar için orak bir özelliktir.2 çeşit üreme şekli vardır.

1-Eşeyli üreme:Anne ve baba gibi eşeylerin kendine benzer yavru meydana getirmesidir.

-Eşeyli üremede 2 ata birey vardır.

-Eşeyli üremede üreme hücreleri sperm ve yumurta hücreleri görev alır.

2-Eşeysiz üreme:1 ata bireyin kendine benzer yavru meydana getirmesine eşeysiz üreme denir.

-eşeysiz üremede 1 ata birey vardır.

-üreme hücreleri görev almaz(sperm ve yumurta).

*** eşeysiz üreme canlı çeşitliliğine neden olmaz.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri

1.Bölünerek Üreme: Bir hücreli mikroorganizmaların bölünerek çoğalmasıdır.

-bir ata canlıdan 2 tane aynı canlı oluşur.

-oluşan canlılarda belli büyüklüğe ulaştığında onlarda bölünerek çoğalır.

-amip,öglena ,terliksi hayvan ve bakterilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.

2.Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlının vücudunda bir çıkıntı oluşur ve bu çıkıntı büyüyerek ana canlının aynısı bir canlı oluşur.Oluşan canlı ana canlıdan ayrılarak yaşamına devam edebilir ya da ana canlıyla birlikte yaşamına devam eder.

- Genellikle hidra ,bira mayası,deniz anası ve mercanlar da görülür.

3.Rejenerasyonla üreme :Canlıların vücudundan kopan parçasından yeni canlı oluşmasına rejenerasyonla üreme denir.

- rejenerasyonla üreme hayvanlarda görülür.

-kopan her bir parçasında yeni canlı oluşur.

-deniz yıldızı,toprak solucanı ve yassı solucanda görülür.

***kertenkele tehlike anında kuyruğunu koparır ve daha sonra tekrardan oluşur.ama kopan kuyruğundan yeni kertenkele oluşmaz bu da sadece rejenerasyondur dikkat edilmesi  gereken hususus rejenerasyonla üreme ile karıştılırmamalıdır.


-karaciğerden kopan parçanın kendini onarması rejenerasyona örnektir.

4.Vejatatif üreme: Bitkilerin vücudundan koparılan parçadan yeni bir bitki oluşmasına vejatatif üreme denir.

-gül ,soğan ,patates,sarımsak ve çilek vb. bitkilerde görülür.

not:  tüm eşeysiz üreme çeşitlerinde kalıtsal çeşitlilik görülmez. oluşan canlılar ata canlının aynısıdır.

ZİGOTTAN EMBRİYOYA

ZİGOTTAN EMBRİYOYA

              Yumurta ile sperm dişinin yumurta kanalında birleşerek döllenme olayını sağlar. 

         Döllenme sonucu oluşan yapıya zigot denir. Zigot annenin döl yatağına tutunarak burada gelişimini sürdürür. Zigotun gelişmesi sonucu embriyo oluşur.

          İki aydan sonra embriyo, fetüs adını alır. Yaklaşık 40 hafta (9 ay 10 gün) sonunda bebek dünyaya gelir.

Embriyo, annenin döl yatağında büyür ve gelişir. Embriyo göbek bağı(göbek kordonu) ile plasentaya bağlıdır. Plasenta, döl yatağındaki dokuların oluşturduğu yapıdır. Atık maddelerin uzaklaştırılması ve embriyonun besin ve oksijen ihtiyacı plasentayı oluşturan dokularla gerçekleştirilir.

EMBRİYONUN SAĞLIKLI GELİŞEBİLMESİ İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER

*Anne adayı beslenmesine dikkat etmeli, dengeli beslenmelidir.

*Sigara, alkol ve kafein içeren maddeler kullanmamalıdır.

*Su ve sıvı içecekleri bol tüketmeli, meyve ve sebze tüketimi daha çok tercih edilmelidir.

*Yeterli protein ve kalsiyum alınmalıdır.

*Kesinlikle ağır bir şeyler taşınmamalıdır.

*Röntgen cihazı  gibi radyasyon yayan aletlerden uzak durulmalıdır.

*Stresten uzak durulmalıdır.

*Doktor kontrolünde ilaç kullanmalıdır.

Elektriklenme

      Elektriklenme: Bir cismin pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine elektriklenme denir.

      Elektriklenme günlük hayatta örnekleri:

     *Fotokopi makinesi makinesi kağıt ve mürekkep zıt yükler ile yüklenerek yazının düzgün bir şekilde yazılmasını sağlar.

    *Araç boyama sırasında araç negatif boya pozitif yük ile yüklenerek püskürtülen boyanın düzgün dağılmasını sağlar.

    *Hava olayları sonucu bulutların birbirine sürtünmesi sonucu elektrik yükü ile yüklenirler.Zıt yüklü bulutların birbirine sürtünmesi sonucu negatif yüklü buluttan pozitif yüklü buluta yük geçişi olur gökyüzünde bulutlar arasındaki bu geçişe şimşek denir.Şimşek bulutlar arasında gerçekleşir.

     *Yüklü bulutlarla sivri ağaç yada cisimler arasındaki elektrik yükü geçişine yıldırım denir.Yıldırım bulut ve yeryüzü arasında gerçekleşir.

      *Baca filtrelerini temizlemede toz ve hava aynı yükle yüklenerek temizleme işlemi yapılır.

Elektrik yükleri

     Atom çekirdek ve katmanlardan olmak üzere iki kısımdan  oluşur. Çekirdekte pozitif yüklü proton ve nötr yüklü nötron bulunur. Katmanlarda ise negatif yüklü elektron bulunur.

Elektrik yükleri pozitif,negatif ve nötr yük olmak üzere 3 yük bulunur.

Pozitif Yük: Bir cismin bulundurduğu artı yük sayısının eksi yük sayısından fazla olamasıdır.

 K maddesinin pozitif yük sayısı negatif yük sayısından 6 fazladır.K maddesi +6 yüklüdür.

Negatif Yük: Bir cismin bulundurduğu eksi yüklerin artı yük sayısından fazla olamasıdır.

L maddesinin negatif yük sayısından fazladır. L maddesi -7 yüklüdür. 

Nötr Yük: Pozitif ve negatif yük sayısının bir birine eşit olması durumudur.

M maddesinin + ve- yük sayısı birbirine eşittir.+ ve -yük sayısı birbirini götüreceğinden dolayı yüksüzdür.

 Yüklerin birbirine göre durumları:

 Aynı elektrik yükleri bir birini daima iter.

*Zıt yükler birbirini daima birbirini çeker.

*Yüklü cisimler daima nötr yükleri çeker.

 

* Nötr yüklü cisimler birbirine etki etmez.

Elektriklenme Çeşitleri

Daha öncede dediğimiz gibi nötr bir cismin pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine elektriklenme denir.Elektriklenme 3 şekilde gerçekleşir.

1. Sürtünme ile Elektriklenme:

Yüksüz bir cismin başka bir cisme sürtünmesi sonucu pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine sürtünme ile elektriklenme denir.

* Ebonit Çubuk - Yün Kumaş Sürtünmesi

 Ebonit (plastik) bir çubuğun yün kumaşa sürtünmesi sonucu ebonit çubuğun eksi yün kumaşın artı yük ile yüklenir. Bu olayda yün kumaştan ebonit çubuğa eksi yük geçişi olur.

Not: Ebonit çubuğun içindeki  ''e'' harfi ebonit çubuk için eksi şifresi olarak alabiliriz.

* Cam Çubuk -İpek kumaş Sürtünmesi

Cam çubuk ipek kumaşa sürtündüğünde cam çubuk artı ipek kumaş ise eksi yük ile yüklenir. Bu olayda cam çubuktan ipek kumaşa eksi yük geçişi olur.

Dokunma ile Elektriklenme

    İki cismin birbirine dokundurulması sonucu aynı yükle yüklenir. Dokundurulma sonucu tüm yükler ile aynı yüke sahip olur. 

Örnek:

+10 yüklü X maddesine - 4 yüklü Y madde dokunduruluyor  ve ayrılıyor son durumda X ve Y maddesinin yükleri nasıl olur?

Çözüm:

 

X ve Y maddesi birbirine dokundurulduğunda +10 ve -4 yükler toplanır toplamda +6 yük kalır. +6 yük X ve Y maddesi ortak olarak bölüşür.Son durumda X ve Y maddesi +3 yüke sahip olur.

Not:  Elektriklenme çeşitlerinden dokunma ile elektriklenme de cisimlerin yükleri toplanır ve  sonuç olarak yükler bölüşülür.

3.Etki (tesir)  ile Elektriklenme

        Yüklü bir cisim başka bir cisme yakınlaştırıldığında zıt yükler birbirine yakınlaşır iken aynı yükler birbirinden uzaklaşır.

Örnek:                                                                                                K

Nötr haldeki X ve Y cisimlerine Pozitif yüklü K cismi yakınlaştırılıyor yeteri süre bekletildikten sonra X ve Y cisimleri yalıtkan ayaklardan tutulup ayrılıyor. Son durumda X ve Y cisimleri hangi yükle yüklenirler?

Çözüm: 

Bir cismin nötr halde olması yüksüz anlamına gelmez içerisinde ki + ve - yük sayıları birbirine eşittir.

Bu durumda tüm artı ''+''  yükler X cisminde eksi ''-''  yükler ise Y cisminde toplanır.

ELEKTROSKOP

Elektroskop: Bir cismin elektrik yükü ile yüklü olup olmadığını tespit etmek için kullanılan aractır.

*Negatif yüklü bir elektroskop a negatif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz daha açılır.

                      

cisim elektroskop a                                                 elektroskop un kanatları
yakınlaştırılıyor                                                       biraz daha açılır.

*** cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında tüm eksi yükler kanatlarda toplanır ve kanatların biraz daha açılmasını sağlar.


* Pozitif yüklü bir elektroskop a pozitif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz daha açılır.

            

      cisim elektroskop a                                                 elektroskop un kanatları
       yakınlaştırılıyor                                                       biraz daha açılır.

 ***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında tüm artı yükler kanatlarda toplanır ve kanatların biraz daha açılmasını sağlar.

* Pozitif yüklü bir elektroskop a negatif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz kapanır.

                  

       cisim elektroskop a                                                            elektroskop un kanatları

       yakınlaştırılıyor                                                                    biraz kapanır.

***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında kanatlardaki artı yüklerden bazıları elektroskop un topuzuna yakınlaşır ve kanatların biraz kapanmasını sağlar.(kanatlar tamamen kapanmaz)

* Negatif yüklü bir elektroskop a pozitif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz kapanır.

***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında kanatlardaki eksi yüklerden bazıları elektroskop un topuzuna yakınlaşır ve kanatların biraz kapanmasını sağlar.(kanatlar tamamen kapanmaz)



*Yüklü bir elektroskop a aynı yük ile yüklü bir cisim dokundurulur ise elektroskopun kanatları  biraz daha açılır.

Not:

***Pozitif bir yüklü bir elektoskopa eşit miktara sahip negatif yüklü bir cisim dokundurulur ise kanatlar tamamen kapanır.

***Yüklü bir elektroskopa zıt yüklü (yük sayısı elektroskoptan az) bir cisim dokundurulur ise kanatlar biraz kapanır.

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

•Canlıların kendilerine benzer canlılar oluşturmasına üreme denir. Bu olay sayesinde canlılar nesillerini devam ettirir.

•Eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşit üreme vardır.

* İki farklı ataya ait dişi ve erkek üreme hücrelerinin dişinin vücudunda birleşmesi sonucu yeni bireylerin oluşmasına eşeyli üreme denir. İnsanlarda eşeyli üreme görülür.

•İnsanda üremeyi biri anneden, diğeri babadan gelen üreme hücreleri sağlar. Dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine sperm denir. 

Dişilerde Üreme Organları

Yumurtalık: Yumurta üretir.

Yumurta kanalı: Yumurtayla spermin döllenmesi burada gerçekleşir.

Döl yatağı(rahim): Döllenmiş yumurta olan zigot gelişimini döl yatağında tamamlar.

Vajina(döl yolu): İdrarın ve döllenmemiş yumurtanın dışarı atıldığı kısımdır. Dış ortam ve döl yatağı arasında bağlantı sağlar.

Erkeklerde Üreme Organları

Testis: Sperm üretir.

Sperm kanalı: Spermler olgunlaştıktan sonra sperm kanalından dışarı atılır.

Salgı bezleri: Salgılanan salgılar spermlerin atılmasını kolaylaştırır.

Penis: İdrarın ve spermin vücut dışına atılmasını sağlar.

MADDE DÖNGÜLERİ

madde döngüsü nedir?

    Canlıların yaşamlarını devam ettirebilmek için canlı veye cansız ortamda beslenirler.Bu ortamlarda canlılar için hayati önemi olan maddelerin canlı ve cansız ortamlardaki geçişlerine madde döngüsü denir.

       Doğadaki madde döngüleri bir çeşit geri dönüşüm de diyebiliriz.Bu geri dönüşümde doğa rol alır.3 çeşit döngü vardır.

1.Su Döngüsü

Yeryüzündeki denizler,göller,dereler ve tüm su birikintilerinin güneşten aldıkları ısı yardımıyla buharlaşıp atmosferde yoğuşarak yeryüzüne yağmur,kar,dolu şeklinde geri gelmesine su döngüsü denir. Su döngüsünde buharlaşma ve yoğuşma haldeşiğimleri etkilidir.

2. KARBONDİOKSİT(CO2) ve OKSİJEN DÖNGÜSÜ

Yanma tepkimeleri,solunum ve taşıtların atmosfore saldığı CO2 gazı üretici canlılar tarafından fotosentez olayında kullanılarak besin ve oksijen oluşur.oluşan besin ve oksijen kullanılması sonucu CO2 gazı oluşur.CO2 gazının  ve O2 gazının atmosferdeki bu döngüsüne karbondioksit ve oksijen dönüsü denir.

3.AZOT (N2) DÖNGÜSÜ

   Atmosferin %78 azot gazı ile doludur.Havadaki bu serbest azot yıldırım ve şimşeklerle ya da baklagillerin köklerindeki azot bağlayıcı bakteriler ile ve canlı atıkları ile azot toprağa bağlanır.Bu gazın bir kısmı atmosfere azot gazı salınır bir kısmı fotosentez olayı ile üretici canlıların vücuduna oradan tüketicilere aktarılır. azot gazının bu dolanımı na azot döngüsü denir.

madde döngülerinin önemi:

                         Bir maddenin birden fazla kullanılmasına olanak sağlar.

Eğer doğada madde döngüleri olmamış olsaydı bir bölgede azalır, bir bölgede artar ya da canlı vücutlarına geçiş olmazdı.Madde döngüleri dünyanın her bölgesine maddelerin yayılmasını sağlar.