DÜNYA, GÜNEŞ VE AY
Dünya, üzerinde yaşadığımız gezegendir. Güneş sisteminin sekiz gezegeninden biridir. Dünya uzaydaki cisimler arasında ancak küçücük bir nokta gibi kalır. Çünkü uzay, her biri birer Güneş kadar olan sayısız yıldızlarla doludur. Bu yıldızlar arasında bizim Dünya’mızdan milyon kere daha büyükler vardır.
Dünya’mız küreye çok benzeyen geoit şeklindedir.
DÜNYA’NIN ŞEKLİ ÜZERİNDEKİ BİLGİLERİN GELİŞMESİ
* Günümüzden 4000 yıl önce yaşayan Mısırlılar, Dünya’yı uzunca bir kutu, gökyüzünü de onun kapağı olarak hayal ediyorlardı.
* Eski Hintliler ise Dünya’yı filin sırtında duran büyük bir disk biçiminde olduğunu sanıyorlardı.
* Eski Yunanlılar, MÖ 850 yıllarında Dünya’yı uçsuz bucaksız sularda yüzen bir disk biçiminde sanıyorlardı.
* Dünyanın yuvarlak olduğunu söyleyen ilk kişi MÖ 6. yüzyılda yaşamış eski Yunanlı bilgin Pisagor’dur.
* 16. yüzyıla kadar kâşifler Dünya’nın çevresini denizden dolaşıncaya kadar Dünya’nın yuvarlak olduğu benimsenmemiştir.
A - DÜNYA’MIZ
• Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin küre biçimindedir.
• Dünya’mızı ortasından ikiye ayırdığı varsayılan çizgiye ekvator denir. Gerçekte böyle bir çizgi yoktur. Ekvator çizgisinin kuzeyinde kalan bölge Kuzey Yarım Küre, güneyindeki kalan bölge Güney Yarım Küre olarak adlandırılır.
• Dünya ekseninin yer küreyi deldiği noktalara kutup noktası denir. Kuzeydekine Kuzey Kutbu güneydekine Güney Kutbu denir.
• Yeryüzünün 3/4’ü sularla kaplıdır.
• Dünya ekseni yörünge düzlemine eğiktir.
DÜNYA’NIN HAREKETLERİ
1. Dünya’nın Kendi Etrafındaki Hareketi
• Batıdan doğuya doğru döner.
• Gece ve gündüz oluşur.
• Bir dönüşü 24 saatte (bir günde) tamamlar.
• Güneş ışığının alındığı zaman aralığına gündüz, güneş ışığının alınmadığı zaman aralığına gece denir.
• Ekvatorda gece ve gündüz süreleri her zaman eşittir.
• Ekvatordan uzaklaştıkça gece, gündüz süreleri değişir.
• Güneş ışınlarının dik veya eğik gelmesi gece - gündüz sürelerini değiştirir.
• 21 Mart - 23 Eylül tarihlerinde Dünya’nın her yerinde gece gündüz süreleri eşittir. En uzun gece 21 Aralık, en uzun gündüz 21 Haziran’dır.
2. Dünya’nın Güneş Etrafındaki Hareketi
• Batıdan doğuya döner.
• Mevsimler oluşur.
• Bir dönüşü 365 gün 6 saatte (bir yılda) tamamlar.
• Güneş ışınlarının dik geldiği yerlerde yaz, eğik geldiği yerlerde kış yaşanır.
• Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanır.
• Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar mevsimi yaşanırken Güney Yarım Küre’de sonbahar mevsimi yaşanır.
B- AY
• Ay Dünya’nın uydusudur (Bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine uydu denir.).
• Yaklaşık küre biçiminde, ışıksız bir gök cismidir. Güneş’ten aldığı ışığı yayarak görünür hâle gelir.
• Atmosfer tabakası ve su yoktur. Bu yüzden rüzgâr ve yağışlar oluşmaz.
• Yüzeyi çukurlar, sıra dağlar, düzlükler ve tepelerle kaplıdır.
• Çapı Dünya’nın çapının 1/4’ü kadardır.
AY’IN HAREKETLERİ
1. Kendi etrafında dönüşü
2. Dünya etrafında dönüşü
3. Dünya ile birlikte Güneş etrafında dönüşü
Ay’ın kendi ekseni ve Dünya etrafında dönüş süresi eşittir. Bu sebeple Dünya’dan Ay’ın hep aynı yüzü görülür.
* Ay kendi ve Dünya etrafında batıdan doğuya doğru döner.
* Ay kendi etrafında yavaş, Dünya etrafında hızlı döner.
AY’IN EVRELERİ
• Ay’ın görünen değişik şekillerine Ay’ın evreleri denir. Ay’ın Dünya etrafında dönmesi sonucu meydana gelir.
1. YENİ AY: Ay, Dünya ile Güneş arasındadır. Ay’ın karanlık yüzünün Dünya’ya baktığı evredir.
2. İLK DÖRDÜN: Yeni ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra oluşur. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sağ yarısı aydınlık görünür.
3. DOLUNAY: İlk dördün evresinden bir hafta sonra oluşur. Dünya’ya bakan yüzünün tamamı aydınlık görünür.
4. SON DÖRDÜN: Dolunay evresinden yaklaşık bir hafta sonra oluşur. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sol yarısı aydınlık görülür.
C- GÜNEŞ
• Çapı Dünya’nın çapının yaklaşık yüz katı olan bir yıldızdır. Gaz hâlindedir.
• Yapısının çoğunu hidrojen, geri kalan kısmını helyum ve diğer gazlar oluşturur.
• Enerjisinin kaynağı, çok yüksek sıcaklık ve basınçta hidrojen atomlarının helyuma dönüşmesidir.
• Her tarafında sıcaklık aynı değildir.
• Dünya’daki tüm enerjilerin kaynağı Güneş’tir.
