ay'ın yapısı ve özellikleri

Ay’ın Evreleri

Ay, Dünya etrafında dolanım hareketi yaptığı için Ay’ın aydınlanan yüzü Dünya’dan farklı şekillerde görülür. Belli bir sırayla meydana gelen bu görünüşlere ayın evreleri denir. Bu süre yaklaşık 29 gün sürer. Bu süre zaman dilimi “ay” olarak ifade edilir.

Not: Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görülmesi nedeni Ay’ın kendi ekseni etrafında dönmesi ile Dünya etrafında dolanma süresinin aynı olmasıdır.

Ay’ın yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün olmak üzere 4 ana evresi vardır. Hilal ve şişkin ay ara evreler olarak bilinir. İki ana evre arası yaklaşık olarak 7 gün ( bir hafta ) sürer.

 

YENİ AY: Ay’ın gözlemleyemediğimiz evresidir. Çünkü Güneş ışınları ayın arkasında kalır.

HİLAL: Ay, Güneş’in doğusunda kalır. Bu evrenin gözlem süresi kısadır. Ay bu evrede “Ters C” şeklinde görülür.

İLK DÖRDÜN: Yeni ay evresinden yaklaşık 7 gün sonra gözlenen evredir. Bu evrede Ay, “D” harfine benzer. Ay’ın sağ tarafı aydınlıktır.

ŞİŞKİN AY: İlk dördün ile dolunay evresinin arasında meydana gelen evredir.

DOLUNAY: Yeni ay evresinden yaklaşık 14 gün sonra gözlenen evredir. Ay tam bir daire olarak dolgun ve parlak görünür. Dünya, Güneş ve Ay’ın arasında kalır.

ŞİŞKİN AY: Dolunay ile son dördün evresinin arasında meydana gelen evredir. 

SON DÖRDÜN: Yeni ay evresinden yaklaşık 21 gün sonra gözlenen evredir. Bu evrede Ay, “ters D” harfine benzer. Ay’ın bu evrede sol tarafı aydınlıktır. 

HİLAL: Ay, Güneş’in batısında kalır. Ay bu evrede “C” şeklinde görülür.

GÜNEŞİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Güneş’in Yapısı ve Özellikleri

* Bize en yakın yıldız Güneş’tir.

* Dünya katmanlardan oluşur ve şekli küreye benzer. Güneş’de Dünya gibi katmanlardan oluşur.

* Güneş sıcak gazlardan oluşur.

 * Güneş çevresine ısı ve ışık yayar.

* Güneş’in yüzeyi 6000 oC , iç kısmı ise 15.000.000 oC’ dir.

*Güneşten yayılan ısı ve ışık enerjisi Güneş’in yapısındaki hidrojenin helyuma dönüşmesiyle ortaya çıkar. Bu dönüşüm sırasında çok büyük patlamalar gerçekleşir.

*Güneş, Dünya’dan daha büyüktür. Güneş’in içerisine 1 milyon tane Dünya sığabilir.

*Güneş’in Dünya’ya olan uzaklığı 150 milyon km’dir.

*Güneş’e çıplak gözle bakmak göz sağlığı için tehlikelidir. Güneşe bakılacağı zaman güneş flitrelerinin kulanılması gerekir.

*Görüntüde görülen koyu renkli lekeler Güneş lekeleridir. Bu lekeler Güneş’in yüzeyinde daha soğuk olan bölgelerdir.

*Güneş kendi ekseni etrafında dönme hareketi yapar.

*Kendi yaptığı teleskopla Güneş’te oluşan lekeleri ilk gözlemleyen kişi Galileo Galilei‘dir.




*Galileo Galilei, Güneş lekelerinin hareket ettiğini gözlemleyerek Güneş’in kendi ekseni etrafında döndüğünü bulmuştur.



*Güneş sadece kendi ekseni etrafında saat yönün tersi yönünde döner. (Batıdan doğuya)



*Güneş kendi ekseni etrafında dönmesini 25 günde tamamlar.

DNA ve tarihçesi

DNA ve Genler

DNA, yaşam için gerekli bir moleküldür. Vücudumuza nasıl geliştirileceğini ve çalışacağını anlatan talimatları içeren bir tarif gibi davranır.

DNA neyi temsil eder?

DNA, deoksiribonükleik asit için kısa.

DNA neden yapılmıştır?

DNA, nükleotitler denilen bir şeyden oluşan uzun ve ince bir moleküldür. Dört farklı tipte nükleotit vardır: adenin, timin, sitozin ve guanin. Genellikle ilk harfleriyle temsil edilirler:

• A- adenin
• T-timin
• C - sitozin
• G - guanin

Nükleotidleri bir arada tutmak, fosfat ve deoksiribozdan yapılmış bir omurgadır. Nükleotitler bazen "baz" olarak adlandırılır.

DNA molekülünün temel yapısı

Vücudumuzdaki Farklı Hücreler Vücudumuzun 210 civarında farklı hücre tipi vardır. Vücudumuzun çalışması için her hücre farklı bir iş çıkarır. Kan hücreleri, kemik hücreleri ve kaslarımızı oluşturan hücreler vardır. Hücreler ne yapacağını nasıl bilir? Hücreler DNA'dan ne yapılacağına dair talimatlarını alır. DNA bir bilgisayar programı gibi davranır. Hücre bilgisayar veya donanım ve DNA program veya koddur.

DNA Kodu

DNA kodu, nükleotidlerin farklı harfleri tarafından tutulur. Hücre, DNA üzerindeki talimatları “okuduğunda” farklı harfler talimatları temsil eder. Her üç harf de kodon denilen bir kelimeyi oluşturur. Bir kodon dizisi şöyle görünebilir:

ATC TGA GGA AAT GAC ÇAĞRISI

Sadece dört farklı harf olmasına rağmen, DNA molekülleri binlerce harf uzunluğundadır. Bu, milyarlarca ve milyarlarca farklı kombinasyona izin verir.

Genler

Her DNA dizisinde gen adı verilen komutlar bulunur. Bir gen, hücreye spesifik bir proteinin nasıl üretileceğini söyler. Proteinler hücre tarafından belli işlevleri yerine getirmek, büyümek ve hayatta kalmak için kullanılır.

DNA Molekülünün Şekli

Her ne kadar DNA mikroskop altında çok ince uzun iplere benzese de, DNA'nın kendine özgü bir şekli olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu şekle çift sarmal denir. Çift sarmalın dış kısmında, DNA'yı bir arada tutan omurga bulunur. Büküm yapan iki omurga kümesi var. Omurgalar arasında A, T, C ve G harfleriyle temsil edilen nükleotitler vardır. Farklı bir nükleotit, her bir omurgaya bağlanır ve daha sonra merkezdeki başka bir nükleotite bağlanır.

Sadece belirli nükleotit setleri birbirine uyabilir. Onları yapboz parçaları gibi düşünebilirsiniz: A sadece T ve G ile sadece C ile bağlanır.

DNA hakkında ilginç gerçekler

• Gezegendeki her insanın DNA'sının yaklaşık yüzde 99,9'u aynı. Bu farklı olan yüzde 0.1'i hepimizi eşsiz yapan şey.
• DNA'nın çift sarmal yapısı 1953 yılında Dr. James Watson ve Francis Crick tarafından keşfedildi .
• Vücudunuzdaki tüm DNA moleküllerini çözüp uçtan uca yerleştirirseniz, Güneş'e uzanıp birkaç kez geriye doğru uzanır.
• DNA, hücre içinde kromozom adı verilen yapılarda düzenlenir.
• DNA ilk önce 1869'da İsviçreli biyolog Friedrich Meischer tarafından izole edildi ve tanımlandı.

SERİ BAĞLANMA VE PARALEL BAĞLANMA

SERİ BAĞLANMA VE PARALEL BAĞLANMA

Seri Bağlama:

Ampullerin uç uca bağlanması ile oluşur.

*Seri bağlı ampullerin üzerinden eşit akım geçtiğinden ampuller özdeş ise parlaklıkları aynı olur.

*Devredeki ampullerin biri çıkarılır veya bozulursa diğer ampuller söner.

*Seri bağlı devreye ampul eklenirse parlaklıkları azalır.

Paralel Bağlama:

Ampullerin uçlarının bir uçtan diğerlerinin diğer uçtan bağlanma şekline paralel bağlanma denir.

*Paralel bağlı devrede ampuller ise kollardan geçen elektrik akımı eşit olacağından ampullerin parlaklıkları aynı olur.

*Devredeki ampullerden biri çıkarıldığında veya biri bozulduğunda diğer ampuller yanmaya devam eder.

NOT: 

*Ampul sayısı eşit olan seri ve paralel bağlı devrelerden paralel bağlı devredeki ampuller daha parlak yanar.

*Bir devreye paralel bir ampul bağlandığında ampullerin parlaklığı değişmez. Yani devrelerdeki ampullerin parlaklığı aynı olur.

*Bir devreye seri bağlı bir ampul eklenirse ampullerin parlaklığı azalır.

ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE ENERJİ SANTRALLERİ

ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE ENERJİ SANTRALLERİ

Elektrik enerjisi günlük hayatta bir çok yerde kullanılır.Elektrik enerjisini kullandığım araçlar ısı enerjisine ,hareket enerjisine ya da ışık enerjisine dönüştürürler.

Elektrik enerjisini ısı enerjisine dönüştüren araçlar

fırın,elektrikli sobalar,ketıl,ütü,tost makinesi araçlar içerisindeki iletken kablodan elektrik akımı geçirilmesi sonucu akor olması sonucu telin sıcaklığı değişmiştir.Elektrik enerjisi ısı enerjisine dönüşmüş olur.

Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren araçlar

Lamba,araç farları ,el feneri,televizyon gibi araçlar elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürür.

Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren araçlar

Elektrik enerjisini hareket enerjisine çeviren araçların içinde motor vardır,motor elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirir.motorun içerisinden akım geçtiğinde mıknatısla etkileşim geçirir ve motor hareket etmiş olur.

Vantilatör,uzaktan kumandalı oyuncak araba,mikser,dikiş makinesi,matkap ,çamaşır makinesi luna park ve oyuncak robot gibi araçlar Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren araçlardır.

sigorta: Elektrik tellerinin aşırı ısınması sonucu oluşa bilecek olumsuz sonuçları ortadan kaldırmak için kullanılan araçlardır. Kullandığımız elektrikli araç 2 A (amper) ile çalışıyorsa kullancağımız sigorta en az 3 A(amper) olmalıdır.

jeneratör: Elektrik akımı ile elektrik enerjisi üretebilen araçlara jeneratör denir.Jeneratörler güç santrallerinde bulunarak elektrik enerjisi üretir.

Güç Santralleri

Hidroeletrik santralli:Suyun sahip olduğu potansiyel enerjinin kinetik enerjiye dönüşmesi sonucu elektrik enerji üretilir.

Termik santraller: Fosil yakıtları (kömür,petrol ve doğal gazın) yanması sonucu açığa çıkan enerjiden elektrik enerjisi üretilir.

Jeotermal santrali: yerin derinliklerinden çıkan sıcak suyun sahip olduğu enerjiden elektrik enerjisi elde edilir.

Rüzgar santrali: rüzgarın sahip olduğu hareket enerjisinden elektrik elde edilir.

nükleer enerji santrali:  Atomun parçalanması sonucu açığa çıkan enerjiden elektrik enerjisi üretilir.

BAŞKALAŞIM

BAŞKALAŞIM

Bazı canlılar dünyaya geldiğinde ana canlıya benzemezler.Zamanla geçirdikleri değişimler sonucu ana canlıya başkalaşım denır. başkalaşım geçiren canlılar çift yaşamlılar olarak da bilinirler.

kurbağa,kelebek,güve.sinekler,uğur böceği ve çekirgelerde başkalaşım geçirirler.

HAYVANLARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME

HAYVANLARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME

Hayvanlarında insanlar ve bitkiler gibi bir hayat döngüsü vardır.

Balıklar

Balıklarda dişi ve erkekler üreme hücrelerini suya bırakırlar.Balıklarda üreme suda gerçekleşir.

* Dış döllenme dış gelişim görülür.

*Yavru  bakımı görülmez.

*Yumurta ile çoğalırlar.

*Suda yaşadıkları için solungaç solunumu yaparlar.

 Kurbağalar

Kurbağalar hem suda hemde karada yaşarlar. fakat üreme olayı suda gerçekleşir.Dişi ve erkek kurbağalar üreme hücrelerini suya bırakırlar.

* Kurbağalarda dış döllenme dış gelişim görülür.

*Yumurta ile çoğalırlar.

*Yavru bakımı görülmez

*yavru kurbağalar solungaç solunumu ergin kurbağalar akciğer solunumu yaparlar.

*Kurbağalar başkalaşım geçirirler.

Sürüngenler

Sürüngenlerde sperm ve yumurta hücresi içeride döllenir fakat kuluçkaya yatmazlar.

*İç döllenme dış gelişim görülür.

*yumurta ile çoğalırlar.

*Yavru bakımı görülmez.

*Akciğer solunumu yaparlar.

Kuşlar

* İç döllenme dış gelişim görülür.

*yumurta ile çoğalırlar.

*yavru bakımı görülür.

*Kuluçka yaparlar.

*akciğer solunumu gerçekleştirirler.

Memeliler

*iç döllenme ve embriyonun gelişimi dişinin vücudunun içinde gerçekleşir.

*iç döllenme iç gelişim vardır.

*doğurarak çoğalırlar.

*yavru bakımı görülür.

*yavrularını süt ile beslerler.

*akciğer solunumu yaparlar

BİTKİLERİN HAYAT DÖNGÜSÜ

BİTKİLERİN HAYAT DÖNGÜSÜ

Üreme,büyüme ve gelişmenin görüldüğü bu evreye hayat döngüsü denir.

Tozlaşma: Çiçek tozlarının (polen) dişicik tepesine taşınmasına tozlaşma denir.

Döllenme: Çiçek tozlarından bir tanesinin (polen) dişicik borusundan geçip yumurtayla birleşmesine döllenme denir. Döllenmiş bu yumurtaya zigot .Zigotun bitkinin modelini almasına embiriyo denir.

Tohum ve Meyve oluşumu : Döllenmeden sonra tohum oluşur.Tohumun etrafını etlenmesine meyve oluşumu denir. Tohum meyve tarafından sarılır.

Çimlenme: Tohumun uygun şartlarda embiriyosunun tohum içinden çıkıp serbest kalmasına çimlenme denir.

çimlenme için ; su (nem),uygun sıcaklık ve hava (oksijen) gereklidir. Çimlenme olayı için ışık şart değildir.

Genç bitki oluşumu: Çimlenme sonucunda çimlenen bitkimin gelişmesidir.

Olgun Bitki Oluşumu: Genç bitkinin buyuyup  tomurcuklanarak çiçek açmasıdır.

BİTKİLERDE ÜREME

BİTKİLERDE ÜREME 

Bitkilerin büyük bir çoğunluğu çiçekli bitkilerden oluşur.Çiçekli bitkilerin kısımları kök,gövde yaprak ve çiçektir.bitkilerde nesillerin devamını sağlaya bilmek için üreme olayını gerçekleştirirler. Bu yapılardan çiçek üreme organıdır.

çiçeğin kısımları:

Çiçeğin kısımları ; erkek organ,dişi organ,taç yaprak ,çanak yaprak ve çiçek sapı çiçeğin kısımlarındandır.

Erkek organ:

Erkek organ başcık ve sapçıktan oluşur.

     Başcık: Erkek üreme hücresi olan polenin(çiçek tozu) üretildiği yerdir ve poleni taşıyan kesecikler bulunur.

      sapçık: Erkek organın çiçek tablasına bağlar.

Dişi organ: 

Dişi organ ; dişicik tepesi,dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur.

 Dişicik tepesi: Yapışkan ve pürüzlü yapıya sahiptir.Çeşitli çevre şartlarıyla gelen polenler buraya tutunur.

Dişicik borusu: Dişicik tepesine ulaşan polenlerin yumurtalığa taşınmasını sağlayan boruya denir.

Yumurtalık: Şişkince olan yer çiçekte üreme hücresi olan yumurtanın üretildiği yerdir.

Taç yaprak: 

Farklı renkteki bu yapraklar güzel kokularıyla böcekleri ve kuşları kendine çekerek tozlaşmayı kolaylaştırır. renkli olan bu yapraklar kloroplast taşımazlar.

Çanak yaprak: 

Çiçek açmamış olan yapıyı koruyan yeşil yapılı yapraklardır.Bu yapraklarda kloroplast bulunur.

Çiçek sapı:

Çiçeğin bitkinin dalına birleştiren kısımdır.

ÜREME ÇEŞİTLERİ

 BİTKİ VE HAYVANLARDA ÜREME 

Canlıların hayat döngüsü üreme ile başlar.Üreme tüm canlılar için orak bir özelliktir.2 çeşit üreme şekli vardır.

1-Eşeyli üreme:Anne ve baba gibi eşeylerin kendine benzer yavru meydana getirmesidir.

-Eşeyli üremede 2 ata birey vardır.

-Eşeyli üremede üreme hücreleri sperm ve yumurta hücreleri görev alır.

2-Eşeysiz üreme:1 ata bireyin kendine benzer yavru meydana getirmesine eşeysiz üreme denir.

-eşeysiz üremede 1 ata birey vardır.

-üreme hücreleri görev almaz(sperm ve yumurta).

*** eşeysiz üreme canlı çeşitliliğine neden olmaz.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri

1.Bölünerek Üreme: Bir hücreli mikroorganizmaların bölünerek çoğalmasıdır.

-bir ata canlıdan 2 tane aynı canlı oluşur.

-oluşan canlılarda belli büyüklüğe ulaştığında onlarda bölünerek çoğalır.

-amip,öglena ,terliksi hayvan ve bakterilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.

2.Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlının vücudunda bir çıkıntı oluşur ve bu çıkıntı büyüyerek ana canlının aynısı bir canlı oluşur.Oluşan canlı ana canlıdan ayrılarak yaşamına devam edebilir ya da ana canlıyla birlikte yaşamına devam eder.

- Genellikle hidra ,bira mayası,deniz anası ve mercanlar da görülür.

3.Rejenerasyonla üreme :Canlıların vücudundan kopan parçasından yeni canlı oluşmasına rejenerasyonla üreme denir.

- rejenerasyonla üreme hayvanlarda görülür.

-kopan her bir parçasında yeni canlı oluşur.

-deniz yıldızı,toprak solucanı ve yassı solucanda görülür.

***kertenkele tehlike anında kuyruğunu koparır ve daha sonra tekrardan oluşur.ama kopan kuyruğundan yeni kertenkele oluşmaz bu da sadece rejenerasyondur dikkat edilmesi  gereken hususus rejenerasyonla üreme ile karıştılırmamalıdır.


-karaciğerden kopan parçanın kendini onarması rejenerasyona örnektir.

4.Vejatatif üreme: Bitkilerin vücudundan koparılan parçadan yeni bir bitki oluşmasına vejatatif üreme denir.

-gül ,soğan ,patates,sarımsak ve çilek vb. bitkilerde görülür.

not:  tüm eşeysiz üreme çeşitlerinde kalıtsal çeşitlilik görülmez. oluşan canlılar ata canlının aynısıdır.

ZİGOTTAN EMBRİYOYA

ZİGOTTAN EMBRİYOYA

              Yumurta ile sperm dişinin yumurta kanalında birleşerek döllenme olayını sağlar. 

         Döllenme sonucu oluşan yapıya zigot denir. Zigot annenin döl yatağına tutunarak burada gelişimini sürdürür. Zigotun gelişmesi sonucu embriyo oluşur.

          İki aydan sonra embriyo, fetüs adını alır. Yaklaşık 40 hafta (9 ay 10 gün) sonunda bebek dünyaya gelir.

Embriyo, annenin döl yatağında büyür ve gelişir. Embriyo göbek bağı(göbek kordonu) ile plasentaya bağlıdır. Plasenta, döl yatağındaki dokuların oluşturduğu yapıdır. Atık maddelerin uzaklaştırılması ve embriyonun besin ve oksijen ihtiyacı plasentayı oluşturan dokularla gerçekleştirilir.

EMBRİYONUN SAĞLIKLI GELİŞEBİLMESİ İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER

*Anne adayı beslenmesine dikkat etmeli, dengeli beslenmelidir.

*Sigara, alkol ve kafein içeren maddeler kullanmamalıdır.

*Su ve sıvı içecekleri bol tüketmeli, meyve ve sebze tüketimi daha çok tercih edilmelidir.

*Yeterli protein ve kalsiyum alınmalıdır.

*Kesinlikle ağır bir şeyler taşınmamalıdır.

*Röntgen cihazı  gibi radyasyon yayan aletlerden uzak durulmalıdır.

*Stresten uzak durulmalıdır.

*Doktor kontrolünde ilaç kullanmalıdır.