Elektriklenme

      Elektriklenme: Bir cismin pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine elektriklenme denir.

      Elektriklenme günlük hayatta örnekleri:

     *Fotokopi makinesi makinesi kağıt ve mürekkep zıt yükler ile yüklenerek yazının düzgün bir şekilde yazılmasını sağlar.

    *Araç boyama sırasında araç negatif boya pozitif yük ile yüklenerek püskürtülen boyanın düzgün dağılmasını sağlar.

    *Hava olayları sonucu bulutların birbirine sürtünmesi sonucu elektrik yükü ile yüklenirler.Zıt yüklü bulutların birbirine sürtünmesi sonucu negatif yüklü buluttan pozitif yüklü buluta yük geçişi olur gökyüzünde bulutlar arasındaki bu geçişe şimşek denir.Şimşek bulutlar arasında gerçekleşir.

     *Yüklü bulutlarla sivri ağaç yada cisimler arasındaki elektrik yükü geçişine yıldırım denir.Yıldırım bulut ve yeryüzü arasında gerçekleşir.

      *Baca filtrelerini temizlemede toz ve hava aynı yükle yüklenerek temizleme işlemi yapılır.

Elektrik yükleri

     Atom çekirdek ve katmanlardan olmak üzere iki kısımdan  oluşur. Çekirdekte pozitif yüklü proton ve nötr yüklü nötron bulunur. Katmanlarda ise negatif yüklü elektron bulunur.

Elektrik yükleri pozitif,negatif ve nötr yük olmak üzere 3 yük bulunur.

Pozitif Yük: Bir cismin bulundurduğu artı yük sayısının eksi yük sayısından fazla olamasıdır.

 K maddesinin pozitif yük sayısı negatif yük sayısından 6 fazladır.K maddesi +6 yüklüdür.

Negatif Yük: Bir cismin bulundurduğu eksi yüklerin artı yük sayısından fazla olamasıdır.

L maddesinin negatif yük sayısından fazladır. L maddesi -7 yüklüdür. 

Nötr Yük: Pozitif ve negatif yük sayısının bir birine eşit olması durumudur.

M maddesinin + ve- yük sayısı birbirine eşittir.+ ve -yük sayısı birbirini götüreceğinden dolayı yüksüzdür.

 Yüklerin birbirine göre durumları:

 Aynı elektrik yükleri bir birini daima iter.

*Zıt yükler birbirini daima birbirini çeker.

*Yüklü cisimler daima nötr yükleri çeker.

 

* Nötr yüklü cisimler birbirine etki etmez.

Elektriklenme Çeşitleri

Daha öncede dediğimiz gibi nötr bir cismin pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine elektriklenme denir.Elektriklenme 3 şekilde gerçekleşir.

1. Sürtünme ile Elektriklenme:

Yüksüz bir cismin başka bir cisme sürtünmesi sonucu pozitif veya negatif yük ile yüklenmesine sürtünme ile elektriklenme denir.

* Ebonit Çubuk - Yün Kumaş Sürtünmesi

 Ebonit (plastik) bir çubuğun yün kumaşa sürtünmesi sonucu ebonit çubuğun eksi yün kumaşın artı yük ile yüklenir. Bu olayda yün kumaştan ebonit çubuğa eksi yük geçişi olur.

Not: Ebonit çubuğun içindeki  ''e'' harfi ebonit çubuk için eksi şifresi olarak alabiliriz.

* Cam Çubuk -İpek kumaş Sürtünmesi

Cam çubuk ipek kumaşa sürtündüğünde cam çubuk artı ipek kumaş ise eksi yük ile yüklenir. Bu olayda cam çubuktan ipek kumaşa eksi yük geçişi olur.

Dokunma ile Elektriklenme

    İki cismin birbirine dokundurulması sonucu aynı yükle yüklenir. Dokundurulma sonucu tüm yükler ile aynı yüke sahip olur. 

Örnek:

+10 yüklü X maddesine - 4 yüklü Y madde dokunduruluyor  ve ayrılıyor son durumda X ve Y maddesinin yükleri nasıl olur?

Çözüm:

 

X ve Y maddesi birbirine dokundurulduğunda +10 ve -4 yükler toplanır toplamda +6 yük kalır. +6 yük X ve Y maddesi ortak olarak bölüşür.Son durumda X ve Y maddesi +3 yüke sahip olur.

Not:  Elektriklenme çeşitlerinden dokunma ile elektriklenme de cisimlerin yükleri toplanır ve  sonuç olarak yükler bölüşülür.

3.Etki (tesir)  ile Elektriklenme

        Yüklü bir cisim başka bir cisme yakınlaştırıldığında zıt yükler birbirine yakınlaşır iken aynı yükler birbirinden uzaklaşır.

Örnek:                                                                                                K

Nötr haldeki X ve Y cisimlerine Pozitif yüklü K cismi yakınlaştırılıyor yeteri süre bekletildikten sonra X ve Y cisimleri yalıtkan ayaklardan tutulup ayrılıyor. Son durumda X ve Y cisimleri hangi yükle yüklenirler?

Çözüm: 

Bir cismin nötr halde olması yüksüz anlamına gelmez içerisinde ki + ve - yük sayıları birbirine eşittir.

Bu durumda tüm artı ''+''  yükler X cisminde eksi ''-''  yükler ise Y cisminde toplanır.

ELEKTROSKOP

Elektroskop: Bir cismin elektrik yükü ile yüklü olup olmadığını tespit etmek için kullanılan aractır.

*Negatif yüklü bir elektroskop a negatif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz daha açılır.

                      

cisim elektroskop a                                                 elektroskop un kanatları
yakınlaştırılıyor                                                       biraz daha açılır.

*** cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında tüm eksi yükler kanatlarda toplanır ve kanatların biraz daha açılmasını sağlar.


* Pozitif yüklü bir elektroskop a pozitif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz daha açılır.

            

      cisim elektroskop a                                                 elektroskop un kanatları
       yakınlaştırılıyor                                                       biraz daha açılır.

 ***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında tüm artı yükler kanatlarda toplanır ve kanatların biraz daha açılmasını sağlar.

* Pozitif yüklü bir elektroskop a negatif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz kapanır.

                  

       cisim elektroskop a                                                            elektroskop un kanatları

       yakınlaştırılıyor                                                                    biraz kapanır.

***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında kanatlardaki artı yüklerden bazıları elektroskop un topuzuna yakınlaşır ve kanatların biraz kapanmasını sağlar.(kanatlar tamamen kapanmaz)

* Negatif yüklü bir elektroskop a pozitif yüklü cisim yakınlaştırılır ise elektroskop un kanatları biraz kapanır.

***cisim elektroskop a yakınlaştırıldığında kanatlardaki eksi yüklerden bazıları elektroskop un topuzuna yakınlaşır ve kanatların biraz kapanmasını sağlar.(kanatlar tamamen kapanmaz)



*Yüklü bir elektroskop a aynı yük ile yüklü bir cisim dokundurulur ise elektroskopun kanatları  biraz daha açılır.

Not:

***Pozitif bir yüklü bir elektoskopa eşit miktara sahip negatif yüklü bir cisim dokundurulur ise kanatlar tamamen kapanır.

***Yüklü bir elektroskopa zıt yüklü (yük sayısı elektroskoptan az) bir cisim dokundurulur ise kanatlar biraz kapanır.

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

•Canlıların kendilerine benzer canlılar oluşturmasına üreme denir. Bu olay sayesinde canlılar nesillerini devam ettirir.

•Eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşit üreme vardır.

* İki farklı ataya ait dişi ve erkek üreme hücrelerinin dişinin vücudunda birleşmesi sonucu yeni bireylerin oluşmasına eşeyli üreme denir. İnsanlarda eşeyli üreme görülür.

•İnsanda üremeyi biri anneden, diğeri babadan gelen üreme hücreleri sağlar. Dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine sperm denir. 

Dişilerde Üreme Organları

Yumurtalık: Yumurta üretir.

Yumurta kanalı: Yumurtayla spermin döllenmesi burada gerçekleşir.

Döl yatağı(rahim): Döllenmiş yumurta olan zigot gelişimini döl yatağında tamamlar.

Vajina(döl yolu): İdrarın ve döllenmemiş yumurtanın dışarı atıldığı kısımdır. Dış ortam ve döl yatağı arasında bağlantı sağlar.

Erkeklerde Üreme Organları

Testis: Sperm üretir.

Sperm kanalı: Spermler olgunlaştıktan sonra sperm kanalından dışarı atılır.

Salgı bezleri: Salgılanan salgılar spermlerin atılmasını kolaylaştırır.

Penis: İdrarın ve spermin vücut dışına atılmasını sağlar.

MADDE DÖNGÜLERİ

madde döngüsü nedir?

    Canlıların yaşamlarını devam ettirebilmek için canlı veye cansız ortamda beslenirler.Bu ortamlarda canlılar için hayati önemi olan maddelerin canlı ve cansız ortamlardaki geçişlerine madde döngüsü denir.

       Doğadaki madde döngüleri bir çeşit geri dönüşüm de diyebiliriz.Bu geri dönüşümde doğa rol alır.3 çeşit döngü vardır.

1.Su Döngüsü

Yeryüzündeki denizler,göller,dereler ve tüm su birikintilerinin güneşten aldıkları ısı yardımıyla buharlaşıp atmosferde yoğuşarak yeryüzüne yağmur,kar,dolu şeklinde geri gelmesine su döngüsü denir. Su döngüsünde buharlaşma ve yoğuşma haldeşiğimleri etkilidir.

2. KARBONDİOKSİT(CO2) ve OKSİJEN DÖNGÜSÜ

Yanma tepkimeleri,solunum ve taşıtların atmosfore saldığı CO2 gazı üretici canlılar tarafından fotosentez olayında kullanılarak besin ve oksijen oluşur.oluşan besin ve oksijen kullanılması sonucu CO2 gazı oluşur.CO2 gazının  ve O2 gazının atmosferdeki bu döngüsüne karbondioksit ve oksijen dönüsü denir.

3.AZOT (N2) DÖNGÜSÜ

   Atmosferin %78 azot gazı ile doludur.Havadaki bu serbest azot yıldırım ve şimşeklerle ya da baklagillerin köklerindeki azot bağlayıcı bakteriler ile ve canlı atıkları ile azot toprağa bağlanır.Bu gazın bir kısmı atmosfere azot gazı salınır bir kısmı fotosentez olayı ile üretici canlıların vücuduna oradan tüketicilere aktarılır. azot gazının bu dolanımı na azot döngüsü denir.

madde döngülerinin önemi:

                         Bir maddenin birden fazla kullanılmasına olanak sağlar.

Eğer doğada madde döngüleri olmamış olsaydı bir bölgede azalır, bir bölgede artar ya da canlı vücutlarına geçiş olmazdı.Madde döngüleri dünyanın her bölgesine maddelerin yayılmasını sağlar.

MERCEKLER ve KULLANIM ALANLARI

 Mercekler

Işığı kırarak cisimleri büyük veya küçük gösteren en az bir tarafı küresel saydam maddelere mercek denir.2 Çeşit mercek vardır.


1. İnce kenarlı mercek: Kenarları ortasına ince olan merceklere ince kenarlı mercek denir.
görüntüyü yakın gösterdiğinden yakınsak mercek olarak bilinir.

1- ince kenarlı merceğin asal eksenine paralel gönderilen ışık ince kenarlı merceğin odağından gecer.

2- İnce kenarlı merceğin odağından gönderilen ışın asal eksene paralel gider.

ince kenarlı mercek hipermetrop göz kusurunun tedavisinde kullanılır.

Kalın Kenarlı Mercek

Kenarları ortasına göre kalın olan merceklere kalın kenarlı mercek denir. Kalın kenarlı mercekler cismi küçük ve uzak gösterdiğinden dolayı ıraksak mercek olarak bilinir.

,

1- kalın kenarlı merceğin asal eksenine paralel gönderilen ışık ışını odağın uzantısını takip ederek uzaklaşır.

2- kalın kenarlı merceğin odağının üzerine  gönderilen ışık ışını asal eksene paralel olarak gider.

kalın kenarlı mercek miyop göz hastalığının tedavisinde kullanılır.

merceklerin kullanım alanları

Mercekler, dürbün, mikroksop teleskop, fotoğraf makinesi gibi günlük hayatımızda pek çok rastladığımız teknolojik alette ışığı kontrollü bir şekilde kırarak istenilen büyüklükte görüntü elde etmek için kullanılan araçlardır. Cam ve plastik olabilirler.

SOLUNUM

SOLUNUM

 Canlıların yaşamlarını devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar bu enerjiyi besinlerden karşılarlar.  

  Solunumu daha önceki yıllarda en basit tanımıyla nefes alıp verme diye tanımlamıştık.Şimdi ise solunumu; canlıların besinleri  sindirerek en küçük yapı taşlarına ayırarak kan yoluyla hücrelere taşır.taşınan besinlerin hücrelerde(mitokondrilerinde) parçalanarak enerji (ATP) üretmesine solunum denir.

* Solunum olayını bütün canlılar gerçekleştirir.(bitkiler dahil)

*Gelişmiş canlıların mitokondrilerin de basit yapılı canlıların ise sitoplazmalarında görülür.

*Solunum gece -gündüz gerçekleşir.

*Solunum olayı sonucunda enerji(ATP) açığa çıkar.

Oksijenli solunum;

  Adı üzerinde anlaşılacağı gibi hücrelerdeki besinlerin oksijenle parçalanarak karbondioksit ,su ve enerji(ATP) oluşmasına oksijenli solunum denir.Oksijenli solunum da açığa çıkan enerji miktarı (38)oksijensiz solunumdan fazladır.

  Oksijenli solunumu genellikle gelişmiş yapılı canlılar gerçekleştirir.Çünkü yaşamsal olayları devam ettirebilmek için gerekli enerji miktarı çoktur.

Besin + oksijen      →      Karbondioksit + Su +ATP (enerji)

Oksijensiz Solunum;

   Besinlerin  enzimler yardımıyla oksijen kullanılmadan yıkılıp enerji açığa çıkmasına oksijensiz solunum denir.Oksijensiz solunum olayı sonucu 2 tane ATP açığa çıkar.

*oksijensiz solunum femantasyon olarakta bilinir.

*Oksijensiz solunumu genellikle mikroskobik canlılar ve memeli canlıların çizgili kasları gerçekleştirir.

*Oksijensiz solunum laktik asit ve etil alkol fermantasyonu olmak üzere 2 ye ayrılır.

etil alkol fermantasyonu:

besin  → etil alkol +karbondioksit +enerji 

hamurun kabarmasını sağlayan karbondioksit gazıdır.Maya mantarlarında, bazı bakterilerde, bitki tohumlarında görülür.

laktik asit fermantasyonu

 besin →laktik asit +enerji

yogurt oluşumu ve çizgili kaslarında oluşan yorgunluk laktik asit fermantasyonuna örnektir.İnsanın kol, bacak vb. organlarındaki çizgili kaslarında çok enerji gerektiren işlemler sırasında laktik asit bu hücrelerde birikir.

Laktik asit fermantasyonu sonucunda CO2 çıkmaz. Etil alkol fermantasyonu ile karıştırmamak gerekir.

Yoğurt bakterisinde, yeterli O2gelmediğinde çizgili kas hücrelerinde, insanda olgun alyuvarlarda görülür.

AYNALAR

AYNALAR

  Üzerine düşen ışığın tamamını veya tamamına yakınını yansıta bilen ve cisimlerin görüntüsünü oluşturan nesnelere ayna denir.

* Bir yüzeyi parlatılıp diğer tarafı civa,gümüş yada aleminyum ile kaplanarak elde edilir.

*Aynalar yansıtıcı yüzeyine göre adlandırılır.

*Aynalar düzlem ayna ve küresel ayna(küresel aynalar çukur ve tümsek ayna olarak 2 çeşidi vardır.) olmak üzere iki gruba ayrılır.

Düzlem Ayna

Yansıtıcı yüzeyi düz olan aynalara düzlem ayna denir.Günlük hayatta bir çok alanda kullanılır.

   *Kuaför ve berber aynaları,projeksiyonlarda,mağaza aynalarında,ve arabaların dikiz aynalarında kullanılır.

* Düzlem aynada cismin aynaya olan uzaklığı ile görüntünün aynaya olan uzaklığı eşittir.

*cismin boyu ile cismin görüntüsünün boy uzunluğu birbirine eşittir. 

*Cismin görüntüsü düz ve cisme göre simetriktir.

Küresel Aynalar

Yansıtıcı yüzeyi küresel olan aynalara küresel ayna denir.İki çeşit küresel ayna vardır.

1. Çukur Ayna 

Yansıtıcı yüzeyi çukur olan ayna çeşidine çukur ayna denir. Otomobil farlarında,pilli fenerlerde,ışıldaklarda ,dişçi ayalarında, teleskoplarda kullanılır.

*** Çukur aynalar üzerine gelen paralel ışınları bir noktada toplar.

Işık ışınlarının toplandığı noktaya odak noktası denir.

***görüntü cisme göre ters ve küçük olabilir.

*** görüntü cisme göre ters ve eşit boyda olabilir.

*** görüntü düz ve büyük olabilir.

2. Tümsek Ayna

Yansıtıcı yüzeyi tümsek olan aynalara tümsek ayna denir.tümsek aynalar genellikle geniş bir alan görüntülenmek için kullanılırlar.Araç altı kontrol aynalarında,otomobilin yan aynalarında,kavşak aynalarında kullanılır.

 

*** Tümsek aynalar üzerine gelen paralel ışınları yansıdıktan sonra ayanın bir noktasından çıkıyormuş gibi gözükür.

---aynanın odağı aynanın arkasındadır.

*** Görüntü cisme göre daima düz ve küçüktür.