DNA ve GENETİK KOD
İnsanlara anne ve babalarından sadece ev, toprak ve para miras olarak kalmaz.Anne babalarımızdan kalan mirasların başında saç geni,boy uzunluğu,kan grubu,ten rengi gibi özellikleri de miras olarak kalır.Bu miras anne babalarımızdan bizlere DNA üzerinde bulunan genler ile aktarılır.
Kalıtsal yapı hücrenin içinde çekirdekte bulunur.
Kromozom:
DNA ve özel proteinlerin bir araya gelerek oluşturdukları kalıtsal yapıya kromozom denir.
*DNA kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirir.
Canlıların kromozom sayıları bir birinden farklı olduğu gibi bir birine eşit olabilir.
kromozom sayısı:
* Canlının vücut büyüklüğü hakkında bilgi vermez.
* Canlının gelişmişliği hakkında bilgi vermez.
*Farklı canlıların kromozom sayıları aynı olabilir.
DNA
Canlıların yaşamsal olaylarını (büyüme, gelişme, solunum ve sindirim gibi) yöneten
yönetici moleküle DNA denir.
*Yangın merdivenine benzer ve
sarmal yapıdadır.
* Çift zincirlidir.
*Hücre bölünmesi önce kendini eşler.
Gen
DNA üzerinde yer alan görev birimlerine gen denir.
* Genler nükleotitlerin bir araya gelmesiyle oluşur.
* DNA zinciri üzerinde yaklaşık 30.000 ne yakın gen olduğu tahmin edilmektedir.
*Her bir özellikle ilgili genlerin yapısı birbirinden farklıdır.(saç,göz,ten rengi ve kan grubu geni gibi)
Yukarıda X ile gösterilen kısım DNA üzerinde yer alan geni gösterir.
Nükleotit
DNA yı oluşturan
yapı birimlerine nükleotit denir.
* Bir nükleotit bir fosfat, bir deoksiriboz şekeri ve bir nükleotitin bir araya gelmesiyle oluşur.
Bir nükletoit adını yapısındaki organik bazdan alır.
* DNA zincirinde Adenin(A) bazının karşısına daima Timin(T) bazı gelir.
* DNA zincirinde Guanin(G) bazının karşısına daima Sitozin(C) bazı gelir.
Yukarıdaki DNA parçasında :
* 6 Tane Fosfat(F) bulunur.
*6 Tane şeker bulunur.
* 1 tane Adenin bazı(A) ve 1 tane Timin bazı(T) bulunur.
*2 tane guanin bazı(G) ve 2 tane Sitozin bazı(C) bulunur.
Not:
-Bir DNA zincirinde Adenin sayısı=Timin sayısı
-Bir DNA zincirinde Guanin sayısı=Sitozin sayısına
-Bir DNA zincirinde Nükletit sayısı=Fosfat sayısına=Şeker sayısına
-Nükleotit sayısı=A+T+G+C toplamına
-A+G=T+C ya da A+C=T+G olur.
*Yukarıda verdiğimiz kavramları büyükten küçüğe sıralar isek
Hücre> Çekirdek> Kromozom> DNA> GEN> Nükleotit> Organik Baz
*Test sorularında ençok karşımıza çıkan sıralama
Kromozom> DNA> GEN> Nükleotit
Canlıları birbirinden farklı kılan DNA larındaki nükleotit sayısı ve nükleotit dizilişlerinin farklı olmasıdır.
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Bir hücre neden bölünür sorusuna verilecek cevap
* Hücrenin hacimce artması sonucu çekirdeğin hücreyi yönetemez hale gelir ve çekirdek hücreye bölün emri verir.
* Hücre bölünmesinden önce DNA kendini eşler.Bu eşleme sonunda kalıtsal yapıyı diğer hücrelere aktarılmasını sağlar.
DNA eşlemesi sırasında
1. Organik bazlar arsındaki zayıf hidrojen bağları kopar.
2.DNA zinciri bir fermuar gibi ikiye ayrılır.
3.Sitoplazmada serbest halde bulunan organik bazalar çekirdeğe gelir.
4.Adeninin karşısına Timin bazı , guaninin karşısına sitozin bazı gelir.
5. İlk DNA nın aynısı iki yeni DNA oluşur.
Eşleme sonunda DNA miktarı iki katına çıkar ve hücre bölünmesi başlar.
Hücre Bölünmesi iki çeşittir.
* Mitoz bölünme ve mayoz bölünme
Hücre bölünmesi 2 bölünme şeklinde gerçekleşir çekirdek ve sitoplazma bölünmesi olarak.
MİTOZ BÖLÜNME
*Mitoz bölünme gelişmiş yapılı canlılarda büyüme,gelişme ve onarımı (yaraların iyileşmeyi) sağlar.
*Eşeysiz üreme görülen canlılarda çoğalmayı sağlar.
Mitoz Bölünme ve evreleri
İnterfaz evresi(hazırlık evresi):
* DNA kendini eşleyerek iki katına çıkar.
*Çekirdek bölün emrini verir.
Profaz evresi:
* Çekirdek ve çekirdekcik zarı kaybolur.
*Kromozomlar belirgin hale gelir.
*Sentroiller iğ ipliklerini oluşturmaya başlar.
Metefaz Evresi:
*Kromozomlar belirgin hale gelmeye başlar.
*Kromozomlar iğ iplikleri tarafından tutulmaya başlanır.
Anafaz Evresi:
Kardeş kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir.
Telofaz Evresi:
*Çekirdek ve çekirdekcik zarı yeniden oluşur.
*Sitoplazma boğumlanması görülür.
*İlk hücrenin aynısı iki yeni hücre oluşur.
Mitoz Bölünme
Mitoz Bölünmenin Canlılar için Önemi:
*Gelişmiş yapılı canlılarda büyümeyi,gelişimi ve onarımı sağlar.
*Eşeysiz üreyen canlılarda üremeyi sağlar.(oluşan hücreler ilk hücrenin aynısıdır.)
*Genetik yapı değişmeden kalır.(genetik kod korunur.)
MAYOZ BÖLÜNME
Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür.(eşeyli üreyen canlılarda)
İki aşamada gerçekleşir.
Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen kromozom çiftine homolog kromozom denir.MAYOZ
Mayoz I
Profaz Evresi:
*Çekirdek ve çekirdekcik zarı kaybolur.
*İğ iplikleri oluşmaya başlar.
*Homolog kromozomlar belirgin hale gelir.
*Homolog kromozomlar arasında parça değişimi (krosing-over) görülür.
not: Parça değişimi tür içi çeşitliliği sağlar.
 |
| profaz |
Metefaz Evresi:
Homolog kromozom çiftleri hücrenin ortasına dizilir.
Homolog kromozomlar iğ ipliklerine tutunur.
 |
| metefaz |
Anafaz Evresi:
Homolog kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara doğru çekilir.
 |
| anafaz |
Telefaz Evresi:
Stoplazma boğumlanması görülür.
Çekirdek ve çekirdekcik zarı tekrardan oluşur.
n kromozomlu 2 yeni hücre oluşur.
 |
n kromozom n kromozom
telefaz evresi
|
Mayoz II
* Hazırlık evresi görülmez.
*Mitoz bölünmesinin aynısıdır.
*n kromozomlu 4 yeni hücre oluşur.
 |
| mayoz 2 |
Mayoz Bölünmenin Canlılar Önemi:
* Parça değişimi ile tür içi çeşitliliği sağlar.
* Kromozom sayısı yarıya inerek nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklar
Mitoz Bölünme
|
Mayoz Bölünme
|
2 yeni hücre oluşur.
|
4 yeni hücre oluşur.
|
Genetik kod değişmez.
|
Parça değişimi ile tür içi çeşitlilik görülür.
|
Kromozom sayısı sabit kalır.
|
Kromozom sayısı yarı iner.
|
Tüm vücut hücrelerinde görülür.
|
Üreme ana hücrelerinde görülür.(sperm ana hücresi,yumurta ana hücresi ve polen ana hücresinde görülür.)
|
1 aşamada gerçekleşir.
|
2 aşamada görülür.
|
