sera etkisi(küresel ısınma ),ozon tabakası ve sürdürülebilir kalkınma

Sera etkisi:

       Tüm yanma ve solunum olayları sonucu atmosfere salınan CO2 gazının atmosferi bir sera çadırı gibi sarıp atmosfere gelen güneş ışığının dışarıya çıkışını engellemesi sonucu oluşan sıcaklık artışına sera etkisi denir.

     

      Güneşte bekleyen bir aracın içinin dış ortamdan sıcak olmasını sera etkisine örnek olarak verebiliriz.

       Sera etkisini azaltmak için:

• fosil yakıt yerine yenilene bilir enerji kayakları kullanılabilinir.
• ulaşımda bireysel taşıt yerine toplu taşıma araçlarının tercih edilmesi.
• ormanlık alanları koruma veya sayısının artırılması.
• orman yangınlarının önlenmesi sera etkisini azaltmaya yönelik etkilerini azaltır.

      Şekilde de görüldüğü gibi taşıt egzozlarından çıkan ve fabrika bacalarından çıkan  CO2 ,canlıların solunumu sonucu oluşan CO2 atmosferi bir bataniye gibi sarar bu da güneş ışınlarının atmosfer dışına çıkışını engeller ve sıcaklık artışına neden olur. 

Ozon tabakasının seyrelme nedenleri ve sonuçları:

Güneşten gelen zararlı UV- ışınlarını dünyaya atmosferine gelmeden emilimini sağlar.

nedenleri:

CFC(cloroflorokarbon) içeren maddelerin kullanımı ozon tabakasının delinmesine veya seyrelmesine neden olurlar.Bu maddelerden başlıcaları:

• Parfüm 
• deodorant
• spreyler
• böcek öldürücü ilaçlar
• yangın söndürme tüpleri
• buz dolapları
• köpük tabaklar
• tıraş köpüğübaşlıca ozon tabakasının delinmesine neden olan maddelerdir.

      Başlıca ozon tabakasının delinmesine neden olan maddelerdir.

 NoN CFC içeren maddeler ya da türkçesi ozon dostu ürünler tercih edilmelidir.

      ozon tabakasının delinmesinin sonuçları:

•  cilt kanseri 
• katarakt
• deride lekelerin oluşmasına
• genetik bozuklukların oluşmasına neden olur.

      Sürdürülebilir Kalkınma Nedir?

      Dünyamızın  mevcut imkanlarını tüketmeden korumak ya da imkanları en iyi şekilde gelecek nesillere bırakmaya sürdürülebilir kalkınma denir.

 sürdürülebilir kalkınmayı şöyle bir sözle destekleye biliriz.

       Bu dünya bize dedemizden miras kalmadı,çocuklarımızdan emanet kaldı.

Sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak için:

• tasarruf yapmak
• geri dönüşümü olan maddelerin geri dönüşümünü sağlamak

bu iki madde mevcut imkanları korumada en önemli hususlardır.

   Geri dönüşüm : tekrardan kullanılma imkanı olan maddeleri geri dönüşüm fabrikalarında tekrar dan kullanılabilir hale gelmesine denir. 

geri dönüşümün ülke ekonomisine katkıları:

• Ham maddelerin korunmasını sağlar.
• Enerji tasarrufunu sağlar.
• Doğal kayakların kullanılmamasını sağlar.

doğadaki dönüşümüne madde döngülerini örnek verebiliriz.

madde döngüleri

madde döngüsü nedir?

    Canlıların yaşamlarını devam ettirebilmek için canlı veye cansız ortamda beslenirler.Bu ortamlarda canlılar için hayati önemi olan maddelerin canlı ve cansız ortamlardaki geçişlerine madde döngüsü denir.

       Doğadaki madde döngüleri bir çeşit geri dönüşüm de diyebiliriz.Bu geri dönüşümde doğa rol alır.3 çeşit döngü vardır.

1.Su Döngüsü

Yeryüzündeki denizler,göller,dereler ve tüm su birikintilerinin güneşten aldıkları ısı yardımıyla buharlaşıp atmosferde yoğuşarak yeryüzüne yağmur,kar,dolu şeklinde geri gelmesine su döngüsü denir. Su döngüsünde buharlaşma ve yoğuşma haldeşiğimleri etkilidir.

2. KARBONDİOKSİT(CO2) ve OKSİJEN DÖNGÜSÜ

Yanma tepkimeleri,solunum ve taşıtların atmosfore saldığı CO2 gazı üretici canlılar tarafından fotosentez olayında kullanılarak besin ve oksijen oluşur.oluşan besin ve oksijen kullanılması sonucu CO2 gazı oluşur.CO2 gazının  ve O2 gazının atmosferdeki bu döngüsüne karbondioksit ve oksijen dönüsü denir.

3.AZOT (N2) DÖNGÜSÜ

   Atmosferin %78 azot gazı ile doludur.Havadaki bu serbest azot yıldırım ve şimşeklerle ya da baklagillerin köklerindeki azot bağlayıcı bakteriler ile ve canlı atıkları ile azot toprağa bağlanır.Bu gazın bir kısmı atmosfere azot gazı salınır bir kısmı fotosentez olayı ile üretici canlıların vücuduna oradan tüketicilere aktarılır. azot gazının bu dolanımı na azot döngüsü denir.

madde döngülerinin önemi:

                         Bir maddenin birden fazla kullanılmasına olanak sağlar.

Eğer doğada madde döngüleri olmamış olsaydı bir bölgede azalır, bir bölgede artar ya da canlı vücutlarına geçiş olmazdı.Madde döngüleri dünyanın her bölgesine maddelerin yayılmasını sağlar.

BESİN ZİNCİRİ

Canlıların beslenme ilişkileri:

Üretici: Kendi besinini kendi üreten canlılara üretici denir.

tüketici:kendi besinini üretemeyen başka bir canlıyı besin olarak kullanan canlılara denir.

• otoburlar: ot ile beslenen canlılara denir. Örnek:keçi, tavşan ,çekirge, tırtıl,inek vb.
• etobur: et ile beslenen canlılara denir.Örnek kartal, yılan,aslan, atmaca,kurbağa,kurt vb.
• hepçiller: hem et hem ot ile beslenen canlılara denir.Örnek : ayı, tavuk, serçe  vb.

ayrıştırıcı: Canlı atıklarıyla beslenen ve toprağa dönüştüren çürükçül canlılardır.saprofitler olarakta bilinirler.Mantarlar ayrıştırıcı olarak bilinirler.

Besin zinciri -ağı ve besin piramidinin tüm basamakların da bulunurlar.

Besinciri nedir?

Canlıların birbiriyle olan beslenme ilişkilerini gösteren şemaya denir.

besin zinciri

besin zinciri

 yukarıdaki besinzinciri için çekirge otobur( I tüketici), kurbağa etobur (II tüketici),                         yılan etobur(III tüketici)ve kartal etobur(IV tüketici) dir.

önemli

Dünyamızın temel enrji kaynağı güneştir. Güneş enerjisini doğrudan kullanabilen canlılar üreticilerdir.bundan dolayı besin zinciri, besin ağı ve besin piramidi daima üretici canlılar ile başlar.

Not: Eğer yukarıdaki besin zincirinde kurbağa sayısı azalır ise ;

• yılan kurbağa ile beslenemediğinden dolayı sayısı azalır.
• yılan sayısı azalır ise kartal yılanla beslenemediğiden  dolayı kartal sayısı azalır.
• çekirgeler kurbağa tarafından avlanamadığından dolayı sayıları artar.
• ot sayısı ise çekirge sayısı artığından dolayı sayısı azalır.

Besin ağı:

Birden fazla besin zincirini bir arada barındıran örüntüye denir. besin ağıda besin zinciri gibi daima üretici canlılar ile başlar.

besin ağı

Besin piramidi:

Canlılar arasındaki enerji geçişlerini incelemek için kullanılan piramide besin piramidi denir.besin piramidinin en alt basabağında üreticiler bulunur ve  her basamağında ayrıştırıcılar bulunur.

Besin Piramidin de aşağıdan yukarıya gidildikçe;

• üreticilerden son tüketiciye doğru gider.
•  üretici canlıların güneşten aldığı enerji miktarı her üst basamağa %10 geçer.
• canlı sayısı ve tür sayısı azalır.
• canlı vücudunda biriken zehir miktarı artar.
• biyokütle azalır.

not:

besin piramidinde üst basamağa geçemeyen %90 enerji canlılar bir kısmını kendi yaşamsal enerjilerinde bir kısmını ısı enerjisine dönüştürürler.

   

fotosentez

Fotosentez nedir?

Üretici canlıların ( yeşil bitkiler,öglena,siyano bakterileri ve algler) karbondioksit (CO2) ve suyu(H2O) klorofillerinde ışık enerjisini  kullanarak besin ve oksijen üretmesine fotosentez denir.

fotosentezin canlılar için önemi: Solunumda enerji elde etmek için kullanacakları besin ve oksijeni üretir.

• fotosentez sadece üretici canlılar gerçekleştirir.
• ışık enerjisini kimyasal bağ enerjisine (besinlerin içine depo edilir) dönüştürür.
• CO2 veH2O kullanılır.
• fotosentez sonucu besin + oksijen üretilir
• güneş ışığı şart değil yapay ışıkta da gerçekleşir. 

fotosentezin  hızına etki eden faktörler;

1. IŞIK

Işıklı oratamdaki bitki kelebekten CO2 yi saksıdan H2O alır ve ışıklı ortamda fotosentez gerçekleştirerek oksijen üretir ve kelebek yaşamasına devam eder.

   

karanlık ortamdaki bitki H2O veCO2 olmasına rağmen ışık bulunmağıdan dolayı bitki fotosentez yapamaz. oksijensiz kalan kelebek ölür.

yukarıdaki deney düzeneği fotosentez için  ışığın şart olduğunu ispat etmek  içindir.
bağımsız değişkenimiz :IŞIK
Bağımlı değişkenimiz: FOTOSENTEZ OLAYIDIR

2. karbondioksit miktarı

Sulandırılmış kirecin buluunmadığı ortamda yukarıda dediğimiz gibi fotosentez olayı gerçekleşir.
sulandırılmış kirrecin bulunduğu bulunduğu kapta  sulu kireç ortamdaki kelebeğin verdiği CO2 tutar bitki CO2 kaldığı için fotosentez gerçekleşmez ve kelebek oksijensiz kalır ve ölür.


yukarıdaki deney düzeneği fotosentez için  CO2 şart olduğunu ispat etmek  içindir.
bağımsız değişkenimiz :KARBONDİOKSİTTİR.
Bağımlı değişkenimiz: FOTOSENTEZ OLAYIDIR


3. SU 

Yukarıdaki deney düzeneğinde fotosentez için gerekli tüm girdiler bulunmakta ve bitki fotosentez olayını geçekleştirir. fakat kuru toprak bulunan düzenekte su bulunmadığından dolayı bitki fotosentez yapamaz ve kelebek oksijensiz kalır ve ölür.


yukarıdaki deney düzeneği fotosentez için H2O şart olduğunu ispat etmek  içindir.
bağımsız değişkenimiz :SU
Bağımlı değişkenimiz: FOTOSENTEZ OLAYIDIR

4.Sıcaklık

fotosentezin hızını etkileyen bir diğer faktörde sıcaklıktır.ortam sıcaklığı artıkca fotosentezin hızı artar.Fotosentez için en ideal sıcaklık 25-30  C arasında gerçekleşir.

Sabah gün doğumundan öğlen vaktine doğru sıcaklık artığından fotosentezin hızı artar.Öğle-akşam arası gün batımına yaklaştıkca fotosentezin sıcaklığı azalmaya başlar.


                                             fotoentezin hızı

                                                                                                                          zaman

grafikten anlaşılacağı gibi fotosentezin hızı en fazla saat 12 ( öğle saat) gerçekleşir.

5. Işığın rengi:

fotosentez en çok mor ve kırmızı ışık altında gerçekleşir çünkü: mor ve kırmızı ışığın dalga boyu( enerjide diyebiliriz) fazla ve bitkinin yeşil kısımlarında ( klorofilerinde) soğurulur.

En az ise yeşil ışık altında gerçekleşir.Çünkü: yeşil ışık bitkinin yeşil kısımları tarafıntan yansıtılır.